Một loại nấm mốc kỳ lạ đang lặng lẽ lan rộng trong các bảo tàng Đan Mạch, đe dọa hàng loạt kiệt tác nghệ thuật và hiện vật quý. Các chuyên gia bảo tồn đang chạy đua với thời gian để ngăn chặn tổn thất không thể cứu vãn.

Việc lấy mẫu không khí để kiểm tra nấm mốc được thực hiện tại Bảo tàng Skagen, nơi trưng bày nhiều tác phẩm nghệ thuật kinh điển. Ảnh: Jacob Jul Nørup/Guardian

Các bảo tàng tại Đan Mạch đang phải đối mặt với một kẻ thù thầm lặng: một loại nấm mốc “cực đoan” có thể sinh tồn trong môi trường khắc nghiệt. Mang tên khoa học aspergillus section restricti, loài nấm này không chỉ đe dọa hàng nghìn hiện vật lịch sử mà còn tiềm ẩn nguy cơ với sức khỏe con người, đẩy nhiều tác phẩm nghệ thuật quý giá đến bờ vực biến mất khỏi tầm mắt công chúng vĩnh viễn.

Mối đe dọa vô hình

Khi đang làm việc tại một bảo tàng ở Roskilde – cách Copenhagen 30km, bà Camilla Jul Bastholm bất ngờ phát hiện một lớp phủ trắng kỳ lạ trên các hiện vật. Đó là dấu hiệu đầu tiên của một cuộc khủng hoảng âm thầm trong giới bảo tàng Đan Mạch. Giờ đây, với vai trò Trưởng bộ phận bảo tồn và lưu trữ của Bảo tàng Quốc gia, bà Bastholm trở thành người đứng đầu trong cuộc chiến chống lại mối đe dọa vô hình này.

Khác với các loại nấm mốc thông thường vốn phát triển trong môi trường ẩm, aspergillus section restricti lại sinh sôi trong môi trường khô – vốn thường được xem là lý tưởng cho việc bảo quản di sản.
Đến nay, loại nấm mốc này đã được phát hiện tại 12 bảo tàng trên khắp Đan Mạch, bao gồm Bảo tàng Quốc gia và Bảo tàng Skagens – nơi lưu giữ các tác phẩm của nhóm họa sĩ Skagen vốn nổi tiếng ở thế kỷ XIX. Tại đây, nấm được mô tả là “lớp phủ trắng, như một loại nở hoa” trên hiện vật.

Tác động của nấm mốc này đối với di sản là nghiêm trọng. “Đây là vấn đề lớn vì chúng làm hư hại hiện vật, phân hủy vật liệu, enzyme và tài sản bảo tàng”, bà Bastholm cảnh báo với báo Guardian.

Cuộc chiến bảo tồn

Hiện tại, các nghiên cứu sơ bộ đang được triển khai tại 150 địa điểm văn hóa trên khắp Đan Mạch nhằm xác định mức độ lan rộng của loại nấm mốc “cực đoan”. Tuy nhiên, theo bà Jul Bastholm, mối đe dọa này có thể đã vượt ra ngoài biên giới quốc gia. “Tôi nghĩ nó hiện diện trên toàn thế giới. Nếu chúng ta bắt đầu tìm kiếm với các phương pháp phù hợp, chúng ta sẽ thấy nó. Tôi không cho rằng đây là vấn đề chỉ của riêng Đan Mạch”, bà Bastholm nói với báo Guardian.

Thách thức lớn nhất trong việc kiểm soát loại nấm này là rất khó phát hiện ở giai đoạn đầu. Khi các dấu hiệu đã rõ ràng thì, theo bà Bastholm, mọi chuyện “đã quá muộn”. Dù chủ yếu tập trung nghiên cứu tại bảo tàng, bà cũng phát hiện nấm đã xuất hiện trong nhà thờ, thư viện và kho lưu trữ. “Có vẻ như chúng (loài nấm) đặc biệt ‘ưa chuộng’ di sản văn hóa. Tôi chưa từng thấy chúng ở nơi nào khác”, bà nói.

Mối lo ngại càng tăng khi loại nấm này không chỉ làm hư hại hiện vật mà còn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người. “Nếu bạn có một bộ sưu tập có thể gây nguy hại cho sức khỏe, thì không thể tiếp tục sử dụng nó. Và khi đó, bộ sưu tập trở thành một nguồn tài nguyên chết đối với các bảo tàng”, bà Bastholm cảnh báo.

Giám đốc Hiệp hội Bảo tàng Đan Mạch, ông Nils M Jensen, cũng nhấn mạnh với hãng tin DR: “Sự phát triển của nấm mốc cần được xem xét nghiêm túc, cả vì di sản văn hóa lẫn sức khỏe của nhân viên”. Để đối phó, Bảo tàng Quốc gia Đan Mạch đang di dời 116.000m kệ hiện vật văn hóa vào một kho mới gần Copenhagen. Tuy nhiên, độ ẩm lý tưởng để ngăn nấm phát triển vẫn chưa được xác định rõ.

Một “vũ khí” tiềm năng được kỳ vọng là cơ sở lưu trữ mới đưa vào hoạt động từ năm 2022 tại Frederikssund. “Nó có thể là giải pháp chống lại loại nấm này vì đây là cơ sở lưu trữ tiêu tốn ít năng lượng, giữ độ ẩm tương đối ổn định quanh năm”, bà Bastholm nói với hãng tin DR.

TRẦN ĐẮC LUÂN