Trước sức ép của Mỹ, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đang tiến tới bước ngoặt lớn trong chính sách quốc phòng khi tất cả 32 quốc gia thành viên được kỳ vọng sẽ nhất trí về mục tiêu chi tiêu quốc phòng lên tới 5% GDP trong thập kỷ tới, gấp hơn hai lần so với 2% hiện tại.

Hội nghị thượng đỉnh NATO, dự kiến tổ chức tại Lahaye (Hà Lan) vào tháng 6-2025, sẽ là thời điểm then chốt để các quốc gia thành viên chính thức thông qua kế hoạch đầy tham vọng này. Theo AFP, tại cuộc họp các Ngoại trưởng NATO ngày 15-5 tại Thổ Nhĩ Kỳ, Ngoại trưởng Đức Johann Wadephul tuyên bố Berlin sẵn sàng làm theo yêu cầu của Mỹ, tức là dành 5% GDP cho chi tiêu quân sự và an ninh. Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot cũng hàm ý Paris có thể thực hiện động thái tương tự.

Tuy nhiên, chuyên gia Ulrike Franke, thuộc Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR), nhận xét: “Có sự đồng thuận về việc phải tăng cường quốc phòng, nhưng mức độ cam kết và tốc độ hành động lại khác nhau giữa các nước châu Âu.” Tình trạng không đồng đều trong cam kết và chi tiêu quốc phòng khiến giới quan sát lo ngại về sự hình thành một “NATO hai tốc độ”, với một nhóm các quốc gia sẵn sàng đầu tư mạnh vào quốc phòng và nhóm còn lại cầm chừng. Điều này đe dọa đến tính răn đe tập thể, cũng như vai trò lãnh đạo của NATO trong các cuộc khủng hoảng an ninh. Tướng Christopher Cavoli, Tư lệnh tối cao lực lượng NATO tại châu Âu (SACEUR), từng cảnh báo: “Nếu các nước không tăng cường đầu tư quốc phòng, NATO có thể mất đi lợi thế quân sự trước các đối thủ chiến lược trong thập kỷ tới.”

Theo AFP, vấn đề ngân sách quốc phòng sẽ là chủ đề chính của Hội nghị thượng đỉnh NATO vào tháng 6-2025, với sự tham gia của tổng thống Mỹ. Một số đề xuất được đưa ra như áp dụng biện pháp chế tài tài chính đối với những nước không đạt chỉ tiêu 2%, hay hình thành các “liên minh con” trong NATO để triển khai tác chiến hiệu quả hơn. Tuy nhiên, tất cả đều đặt ra nguy cơ chia rẽ nếu không đạt được sự đồng thuận. Trong khi đó, viễn cảnh ông Donald Trump đang là chủ nhân Nhà Trắng sẽ khiến nhiều đồng minh lo ngại về khả năng rút lui một phần hoặc toàn phần của Mỹ khỏi các cam kết an ninh chung nếu các nước không tăng chi tiêu quốc phòng.

Lời kêu gọi của Mỹ về tăng ngân sách quốc phòng theo hướng chia sẻ gánh nặng tài chính công bằng hơn trong NATO không phải là mới. Từ nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump cho đến chính quyền ông Joe Biden, Mỹ đều phàn nàn nhiều đồng minh NATO chưa đáp ứng cam kết chi 2% GDP cho quốc phòng như đã thống nhất trong hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2014. Dưới thời ông Biden, dù cách tiếp cận mềm mỏng hơn, thông điệp cốt lõi vẫn không đổi: châu Âu cần làm nhiều hơn để tự bảo vệ mình. Đến thời Trump 2.0, Mỹ yêu cầu Canada và các thành viên châu Âu của NATO phải dành ít nhất 5% GDP cho ngân sách quân sự và quốc phòng.

Thực tế, Mỹ vẫn là quốc gia đóng góp lớn nhất cho ngân sách NATO,  chiếm khoảng gần 70% tổng chi tiêu quốc phòng của khối. Tính đến cuối năm 2024, chỉ mới có 22 trên 32 nước thành viên đạt được mục tiêu 2% GDP chi tiêu quốc phòng. Nhiều nước, trong đó có Tây Ban Nha, Slovenia hay Bỉ, có chi tiêu quân sự còn thấp hơn rất nhiều so với mục tiêu đó. Hai nước đầu tàu của châu Âu là Pháp và Đức chỉ mới đạt được 2% vào năm 2024. Hiện chỉ có Ba Lan là tiến gần đến mức 5% GDP, tức là đã đạt 4,7%.
Sức ép từ Mỹ, dù mang tính chất thúc đẩy, cũng đặt ra những câu hỏi căn bản về mức độ sẵn sàng và năng lực thực sự của các nước thành viên NATO.

LÊ MINH HÙNG