Liên minh châu Âu (EU) và Vương quốc Anh đang thảo luận cơ chế hợp tác quốc phòng mới hậu Brexit, đặc biệt là khả năng London tham gia chương trình mua sắm chung thuộc quỹ quốc phòng SAFE trị giá hơn 160 tỷ USD, đánh dấu bước ngoặt đáng chú ý trong chiến lược an ninh châu Âu.

Thủ tướng Anh Keir Starmer (bên trái) và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen dự họp báo tại hội nghị thượng đỉnh Anh-EU ngày 19-5 tại London. Ảnh: AP

Theo Politico ngày 26-5, thỏa thuận nói trên được công bố tại Hội nghị thượng đỉnh EU – Anh tại London giữa Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Thủ tướng Anh Keir Starmer, là một phần trong nỗ lực thiết lập lại quan hệ song phương. Dù các tuyên bố nhấn mạnh cam kết phối hợp về an ninh, hỗ trợ Ukraine và hợp tác trong các lĩnh vực như tàu thuyền, vũ trụ, thỏa thuận vẫn thiếu cam kết cụ thể, đặc biệt công nghiệp quốc phòng.

Do đó, EU và Anh tiếp tục đàm phán nhằm xác lập cơ chế riêng biệt cho việc London tham gia chương trình SAFE (Security Action for Europe), cho phép các quốc gia vay vốn để mua thiết bị quân sự. SAFE là sáng kiến tài chính lớn của EU nhằm tăng cường năng lực quốc phòng chung, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn địa chính trị và sự không chắc chắn về cam kết quốc phòng của Mỹ. Quỹ này dự kiến cung cấp khoản vay ưu đãi cho các quốc gia thành viên EU để đầu tư dự án quốc phòng chung. SAFE không chỉ là công cụ tài chính mà còn là cột mốc chiến lược trong quá trình hội nhập quốc phòng châu Âu.

Việc Anh tham gia SAFE có thể mang lại lợi ích cho cả hai bên. Thực tế, kể từ khi rời khỏi EU vào năm 2020, Anh và khối này có sự chia rẽ cả về chính trị, thương mại lẫn quốc phòng. London bị loại khỏi các cơ chế quốc phòng chủ chốt của EU, bao gồm Quỹ quốc phòng châu Âu (EDF) và các chương trình hợp tác công nghiệp. Tuy nhiên, bối cảnh địa chính trị mới, đặc biệt là xung đột ở Ukraine khiến cả hai bên phải nhìn nhận lại tầm quan trọng của hợp tác an ninh.

“Tình hình hiện nay khiến cả EU và  Anh phải gác lại định kiến hậu Brexit để xây dựng lại cấu trúc an ninh thực dụng hơn. Với SAFE, chúng ta đang chứng kiến cơ hội để định hình lại vai trò của Anh trong an ninh lục địa”, Giáo sư Anand Menon tại Đại học King’s College London, nhận định với The Guardian. Đối với EU, sự tham gia của Anh giúp tăng cường năng lực quốc phòng chung và giảm sự phụ thuộc vào Mỹ. Dù đã rời khối, Anh vẫn là một cường quốc quân sự. Với ngân sách quốc phòng lớn thứ hai ở châu Âu (sau Pháp), sở hữu năng lực răn đe hạt nhân và ngành công nghiệp quốc phòng hàng đầu, sự tham gia của Anh có thể tăng hiệu quả thực thi của SAFE.

Đối với Anh, việc tham gia SAFE có ý nghĩa không chỉ về mặt kinh tế khi có thể tiếp cận nguồn tài chính và hợp đồng công nghiệp quốc phòng trị giá hàng tỷ Euro, mà còn là đòn bẩy chiến lược để giữ vai trò dẫn dắt ở châu Âu trong bối cảnh nước Anh hậu Brexit đang nỗ lực củng cố vị thế trong hệ thống an ninh châu Âu, như lời cựu Thủ tướng Anh Rishi Sunak từng tuyên bố: “Brexit không có nghĩa là rút lui. Chúng tôi vẫn là một phần không thể thiếu của an ninh châu Âu”. Việc Anh tích cực đàm phán thỏa thuận an ninh toàn diện với EU lần đầu tiên kể từ khi rời khối là minh chứng rõ ràng cho mong muốn “quay lại bàn cờ chiến lược”.

Nhiều chuyên gia cho rằng, nếu Anh chính thức tham gia SAFE, đây sẽ là tiền đề cho các hình thức hợp tác sâu hơn giữa hai bên, không chỉ trong quốc phòng mà còn cả về công nghệ, tình báo và phản ứng khẩn cấp. Đây cũng có thể là mô hình tham khảo cho các quốc gia khác trong tương lai.

Tuy nhiên, các cuộc thương lượng sắp tới giữa Anh và EU có thể gặp nhiều trắc trở do còn nhiều chia rẽ giữa các nước EU về mức độ hợp tác với các đối tác ngoài khối. Pháp, quốc gia theo đuổi chính sách “tự chủ chiến lược châu Âu”, đang bày tỏ quan ngại về việc để một quốc gia ngoài EU hưởng lợi từ ngân sách chung. Trái lại, Đức, Hà Lan và Thụy Điển lại nhìn nhận khác. “Vấn đề ở đây không phải là chủ quyền, mà là hiệu quả”, một quan chức quốc phòng Đức nói với Financial Times.

Trong khi đó, một số quốc gia thành viên khác cảnh báo rằng SAFE không nên được sử dụng để thúc đẩy ngành công nghiệp quốc phòng của Anh, mà cần mang lại lợi ích tương xứng cho các doanh nghiệp trong khối. Brussels hiện yêu cầu Anh làm rõ mức đóng góp tài chính, cũng như cam kết về việc cho phép cả các doanh nghiệp lớn và nhà thầu nhỏ tham gia đấu thầu dự án. Một trong những rào cản là quy định giới hạn 35% giá trị thiết bị quân sự có thể đến từ ngoài EU.

Việc EU và Anh thảo luận về hợp tác quốc phòng không chỉ là dấu hiệu cho thấy sự thức tỉnh chiến lược của châu Âu, mà còn là một ví dụ điển hình cho “chủ nghĩa thực dụng địa chính trị”. Sau Brexit, những gì tưởng như tan vỡ đang có cơ hội tái định hình với nhu cầu sinh tồn chiến lược thực sự.

THƯ LÊ