Trong động thái pháp lý hiếm hoi và có thể tạo tiền lệ lâu dài, lần đầu tiên một tòa án liên bang của Mỹ tuyên bố vô hiệu hóa vĩnh viễn hầu hết sắc thuế nhập khẩu của Tổng thống Donald Trump, đánh dấu bước ngoặt pháp lý quan trọng trong cuộc tranh luận về ranh giới quyền lực hành pháp trong lĩnh vực thương mại.

Walmart, chuỗi bán lẻ lớn nhất nước Mỹ, cho biết sẽ sớm bán nhiều hàng hóa đắt tiền hơn do mức thuế quan của Tổng thống Donald Trump. Ảnh: Reuters

Bước ngoặt pháp lý

Theo CNN, ngày 28-5, hội đồng thẩm phán thuộc Tòa án Thương mại quốc tế Mỹ (CIT), tòa án liên bang chuyên xử lý vụ kiện dân sự liên quan luật thương mại quốc tế, ra phán quyết rằng Tổng thống Trump đã vượt quá thẩm quyền khi dựa trên Đạo luật Quyền hạn kinh tế khẩn cấp quốc tế (IEEPA) năm 1977 để áp đặt thuế quan toàn diện đối với hàng nhập khẩu từ các quốc gia có thặng dư thương mại với Mỹ, qua đó làm tăng chi phí nhập khẩu cho các doanh nghiệp lớn, người tiêu dùng.

Tòa khẳng định, theo Hiến pháp Mỹ, Quốc hội mới là cơ quan duy nhất có quyền điều tiết hoạt động thương mại với các quốc gia khác và quyền hạn này không thể bị vô hiệu hóa bởi các các quyền khẩn cấp của tổng thống nhằm bảo vệ nền kinh tế.

Tòa án đưa ra phán quyết nêu trên trong vụ kiện do nhóm 5 doanh nghiệp nhỏ đệ trình, lập luận các mức thuế của ông Trump là “cuộc thâu tóm quyền lực chưa từng có tiền lệ”. Đơn kiện nêu rõ: “Thâm hụt thương mại vốn tồn tại suốt hàng thập kỷ mà không gây hại kinh tế không thể được xem là tình trạng khẩn cấp”.

Phán quyết ra hạn 10 ngày cho nhánh hành pháp để hoàn tất quy trình hành chính nhằm dừng áp thuế, có nghĩa phần lớn các mức thuế quan do ông Trump ban bố sẽ bị đình trệ nếu phán quyết giữ nguyên sau kháng cáo. Cụ thể, lệnh này chặn mức thuế 30% áp lên hàng hóa Trung Quốc, 25% đối với các mặt hàng từ Mexico và Canada, cũng như thuế phổ quát 10% đối với phần lớn hàng nhập vào Mỹ.

Song, phán quyết không ảnh hưởng đến mức thuế 25% đối với ô-tô, linh kiện ô-tô, thép và nhôm, vốn được áp dụng theo đạo luật khác mà ông Trump viện dẫn. Phán quyết này được đưa ra bởi hội đồng gồm 3 thẩm phán được bổ nhiệm bởi cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ, cho thấy tính khách quan và phi chính trị của quyết định.

Chính quyền ông Trump lập tức phản ứng dữ dội. Người phát ngôn Nhà Trắng gọi đây là “phán quyết của các thẩm phán không được dân bầu nhằm cản trở việc bảo vệ đất nước”. Cố vấn cấp cao Stephen Miller thậm chí chỉ trích đây là “cuộc đảo chính tư pháp đang mất kiểm soát”, theo CNN. Ông Trump hiện đối mặt với ít nhất 7 vụ kiện chống lại chính sách thuế của mình. CIT là tòa án đầu tiên ra phán quyết.

Chuyện gì xảy ra tiếp theo?

Phán quyết có hiệu lực pháp lý thực tế, nhưng chưa phải là cuối cùng vì chính quyền của ông Trump kháng cáo ngay sau đó, đưa vụ việc lên Tòa phúc thẩm liên bang. Nếu cần, vụ kiện có thể được trình lên Tòa án tối cao.

Cho đến khi có quyết định từ cấp cao hơn, chính phủ Mỹ có thể xin tạm đình chỉ thi hành phán quyết sơ bộ, nghĩa là các mức thuế có thể tạm thời vẫn còn hiệu lực trong khi chờ xét xử kháng cáo; hoặc có thể áp thuế tạm thời 15% trong 150 ngày đối với các quốc gia có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ, theo Đạo luật Thương mại năm 1974.

Nếu được giữ nguyên, phán quyết này sẽ giáng đòn mạnh vào chiến lược dùng thuế cao để buộc các đối tác thương mại nhượng bộ của ông Trump; đồng thời có thể thay đổi căn bản cách nước Mỹ định hình chính sách thương mại tương lai: đưa quyền quyết định thuế trở về Quốc hội.

Truyền thông quốc tế đều chung nhận định khả năng kéo dài cuộc chiến về việc liệu mức thuế quan của ông Trump có hiệu lực hay không, cùng khả năng tái định hình nền kinh tế toàn cầu. Trước mắt, phán quyết của CIT có thể làm phức tạp đàm phán thương mại đang diễn ra giữa Mỹ với hơn 10 đối tác vốn bắt đầu sau khi thuế đối ứng được công bố và cũng khiến thỏa thuận với Anh gần đây bị đặt dấu hỏi.

Quyết định “bất ngờ và ngoạn mục” của CIT có thể trở thành bước ngoặt không chỉ đối với chính sách thuế quan mà còn đối với giới hạn quyền lực của tổng thống trong các tình huống khẩn cấp bởi lịch sử tư pháp Mỹ hiếm khi đứng về phía nguyên đơn trong các vụ kiện chống lại hành pháp về vấn đề thương mại. Chuyên gia Gary Clyde Hufbauer từ Viện Kinh tế quốc tế Peterson nhận định với ABC News rằng: “Các tổng thống Mỹ trong nhiều năm qua đều dựa vào những từ khóa như “an ninh quốc gia” hay “tình trạng khẩn cấp” như tấm khiên pháp lý để hành động mà không cần Quốc hội. Giờ đây, tòa án đang đặt giới hạn thực sự cho điều đó”.

Không chỉ là chiến thắng về mặt pháp lý, quyết định còn có thể mang lại ý nghĩa kinh tế tức thời. Hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ ở Mỹ, vốn bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi giá nhập khẩu tăng cao, có thể thở phào nhẹ nhõm. Phản ứng của thị trường tài chính cũng rất tích cực với chỉ số tương lai chứng khoán Mỹ tăng mạnh, đồng USD mạnh lên và giá vàng giảm, phản ánh sự lạc quan của giới đầu tư về giảm căng thẳng thương mại toàn cầu.

THƯ LÊ