Từng là biểu tượng toàn cầu của tinh thần làm việc tận tụy, Nhật Bản giờ đây lại chứng kiến làn sóng ngầm đang lặng lẽ làm thay đổi văn hóa lao động: làm đủ sống, nghỉ đúng giờ và ưu tiên cuộc sống cá nhân hơn. Hiện tượng này phản ánh sự chuyển dịch sâu sắc hướng đến sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Theo báo cáo của Gallup, chỉ có 6% lực lượng lao động tại Nhật Bản thực sự gắn bó với công việc, trong khi khoảng 1/3 đang tìm kiếm việc làm hoặc cân nhắc các cơ hội mới. Ảnh: Bloomberg

Khảo sát của Mynavi Career Research Lab công bố gần đây trên The Japan Times cho thấy gần một nửa lực lượng lao động toàn thời gian tại Nhật Bản (45%) đang theo xu hướng “quiet quitting” (rút lui trong lặng lẽ), tức là chỉ hoàn thành đúng phần việc trong mô tả công việc. Đặc biệt, tỷ lệ này còn cao hơn ở nhóm lao động trẻ 20 đến 29 tuổi (46,7%), phản ánh sự tập trung nhiều hơn vào cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Từ “karoshi” đến “quiet quitting”

Nhật Bản từng là hình mẫu về đạo đức nghề nghiệp và sự tận tâm không giới hạn với công việc. Tuy nhiên, đi kèm với đó là mặt trái: tình trạng “karoshi” (chết vì làm việc quá sức) trở thành nỗi ám ảnh xã hội kể từ thập niên 1980. Gần một thập kỷ sau, giới trẻ Nhật Bản đang tự viết lại định nghĩa về sự cống hiến. Họ không còn nhìn công việc như trung tâm cuộc đời, mà là một phần trong tổng thể các giá trị sống bao gồm: sức khỏe tinh thần, thời gian cho gia đình, sự phát triển cá nhân và đam mê riêng.

Xu hướng này ở Nhật Bản diễn ra trong một bối cảnh xã hội, kinh tế và văn hóa đang có nhiều chuyển biến sâu sắc, phản ánh sự thay đổi trong thái độ và kỳ vọng của người lao động, đặc biệt là thế hệ trẻ. Tình trạng suy thoái kinh tế, lương cơ bản tăng chậm, các công ty dần cắt giảm phúc lợi và thay đổi chính sách nhân sự, cùng với chi phí sinh hoạt ngày càng cao đang tác động tâm lý người lao động trẻ.

Sự trỗi dậy của “quiet quitting” không đồng nghĩa với thái độ tiêu cực hay lười biếng mà là cách giới trẻ tái khẳng định ranh giới của bản thân trong môi trường làm việc. Họ vẫn hoàn thành công việc được giao một cách có trách nhiệm, nhưng không chấp nhận việc bị “mặc định” là phải làm thêm giờ, phải gắn bó trọn đời với một công ty, hay đặt lợi ích công việc lên trên cuộc sống cá nhân.

Theo DW, khảo sát của Mynavi cũng cho biết, ngoài tỷ lệ “quiet quitting” tăng, số lượng người lao động mong muốn được làm việc linh hoạt như làm việc online hoặc “hybrid” (hình thức kết hợp giữa văn phòng truyền thống và làm việc từ xa) cũng không ngừng gia tăng. Điều này càng củng cố xu hướng dịch chuyển từ sang “định hình cuộc sống cá nhân”.

Doanh nghiệp cần thích nghi và thay đổi

Trước làn sóng “quiet quitting”, các doanh nghiệp Nhật Bản đang đứng trước yêu cầu cấp bách: phải tái cấu trúc văn hóa tổ chức và cần có chiến lược quản trị nhân sự bền vững nhằm tạo dựng môi trường làm việc tích cực, tôn trọng sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Những chính sách cứng nhắc như đánh giá hiệu quả công việc thông qua số giờ làm, hay thăng tiến dựa trên thâm niên, đang mất dần sức hút với thế hệ lao động mới.

Một số công ty tiên phong bắt đầu thích nghi bằng cách tập trung vào kết quả công việc thay vì thời gian làm việc, mở rộng mô hình làm việc từ xa, khuyến khích nghỉ phép định kỳ và đầu tư vào chăm sóc sức khỏe tinh thần cho nhân viên. Những động thái này không chỉ giúp giữ chân nhân tài mà còn góp phần xây dựng hình ảnh tổ chức hiện đại, bền vững.

Fortune dẫn lời bà Akari Asahina, chuyên gia nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu nghề nghiệp Mynavi (Mynavi Career Research Lab) cho rằng: “Trong bối cảnh giá trị sống đang trở nên đa dạng và các công ty cần nhanh chóng thích nghi với sự thay đổi này bằng cách tạo ra những môi trường làm việc linh hoạt, phù hợp với từng cá nhân”. Thực tế, trải qua giai đoạn Covid-19, khi con người nhận ra sự mong manh của sức khỏe và tính hữu hạn của thời gian, xu hướng “quiet quitting” càng lan rộng.

Thuật ngữ “quiet quitting” bắt nguồn từ Mỹ vào năm 2022, khi lan truyền mạnh trên TikTok như một lối tư duy mới trong công việc. Xu hướng này không còn là hiện tượng riêng lẻ ở Nhật Bản, mà đã lan rộng ra nhiều quốc gia phát triển lẫn đang phát triển trên thế giới. Tại Trung Quốc, một phiên bản tương tự của quiet quitting là “Tang Ping” (nằm yên), phong trào của giới trẻ từ chối lao động cường độ cao và theo đuổi một lối sống đơn giản, thoát khỏi kỳ vọng xã hội về “thành công”.

Đây là phản ứng với tình trạng “996” (làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày mỗi tuần), từng phổ biến tại các hãng công nghệ lớn Trung Quốc, theo The New York Times. Nghiên cứu năm 2023 của công ty Gallup (Mỹ) tiết lộ rằng 59% nhân viên trên toàn thế giới đang tham gia vào xu hướng này. Dù xuất hiện ở mỗi nước trong bối cảnh văn hóa khác nhau, nhưng “mẫu số chung” của những người theo xu hướng này là mong muốn sự tôn trọng, công nhận và cân bằng cuộc sống

Nếu được nhìn nhận đúng, “quiet quitting” là cơ hội để tái thiết lại hệ giá trị trong môi trường làm việc nơi con người không còn là công cụ sản xuất, mà là chủ thể được tôn trọng. Một tổ chức thông minh sẽ mà tận dụng nó như cơ hội để chuyển từ văn hóa “làm việc kiệt sức để được công nhận” sang một văn hóa nhân văn, linh hoạt và hiệu quả hơn.

THƯ LÊ