Sau 12 ngày giao tranh dữ dội, Israel và Iran bất ngờ bước vào thỏa thuận ngừng bắn do Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố ngày 23-6, theo giờ Mỹ. Nhưng khi các tên lửa vừa ngừng bay, câu hỏi đặt ra là: liệu hòa bình thực sự đã đến, hay đây chỉ là khoảng lặng mong manh trước một cơn bão xung đột mới?

Tòa nhà tại Tel Aviv, miền Trung Israel bị phá hủy sau cuộc tấn công tên lửa của Iran. Ảnh: THX/TTXVN

Lúc 11 giờ trưa 24-6 giờ Việt Nam, các kênh truyền thông Israel và Iran đồng loạt thông báo lệnh ngừng bắn đã “bước vào giai đoạn thực thi”, đúng như tuyên bố trước đó của Tổng thống Mỹ Donald Trump trên mạng xã hội Truth Social rằng hai nước đã đồng ý chấm dứt xung đội.

Đài truyền hình nhà nước Iran (IRIB) dẫn lời giới chức nước này ngày 24-6 phủ nhận thông tin cho rằng Tehran đã phóng tên lửa vào Israel sau khi hai bên công bố thỏa thuận ngừng bắn. Trước đó cùng ngày, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) thông báo đã phát hiện tên lửa phóng từ Iran vào lãnh thổ Israel sau thời điểm lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Israel ông Israel Katz đã chỉ thị quân đội đáp trả mạnh mẽ hành động được cho là vi phạm thỏa thuận ngừng bắn của Iran.

Những lo ngại về sự mong manh của thỏa thuận là hoàn toàn có cơ sở, vì chỉ khoảng 1 tiếng sau khi thỏa thuận ngừng bắn chính thức có hiệu lực, Israel lên tiếng cáo buộc Iran phóng tên lửa tấn công họ. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cho biết tên lửa đã bị đánh chặn, hiện chưa ghi nhận thương vong hay thiệt hại.

Về phần Israel, các nguồn tin quân sự được Reuters dẫn lại cho biết, giới chức nước này cũng muốn sớm kết thúc chiến dịch, song vẫn duy trì trạng thái sẵn sàng tấn công nếu có bất kỳ động thái nào từ phía Tehran. Cũng trong ngày 23-6, kênh truyền hình Channel 12 của Israel đưa tin Thủ tướng Benjamin Netanyahu yêu cầu các bộ trưởng giữ im lặng và không phát biểu công khai. Về mặt kỹ thuật, thỏa thuận ngừng bắn mà ông Trump công bố không phải là một hiệp định chính thức. Theo mô tả từ các nguồn của trang Politico, đây là kết quả từ các cuộc thương lượng gấp rút với sự tham gia của Phó Tổng thống Mỹ JD Vance, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và đặc phái viên Steve Witkoff, phối hợp cùng giới chức Qatar, vốn giữ vai trò cầu nối giữa Mỹ và Iran.

Thị trường toàn cầu phản ứng tích cực với kỳ vọng giảm căng thẳng. Giá dầu thô Mỹ giảm hơn 7%, xuống còn 68,51 USD/thùng, mức thấp nhất kể từ đầu tháng 6.

Sau gần hai tuần giao tranh không ngớt, tuyên bố ngừng bắn, dù mong manh, cũng đã mở ra cơ hội cho giải pháp ngoại giao. Một quan chức cấp cao Nhà Trắng cho Politico biết, chính cú đánh bất ngờ của Mỹ vào ba cơ sở hạt nhân Iran là yếu tố then chốt khiến Tel Aviv “cảm thấy có thể đồng ý ngừng bắn”. Các mục tiêu bị đánh bom bao gồm Fordow, Natanz và một cơ sở chưa nêu tên ở Esfahan, những nơi được xem là trọng yếu nhất trong chương trình làm giàu uranium của Iran.

Giám đốc Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) Rafael Grossi xác nhận rằng nhà máy Fordow “nhiều khả năng đã bị hư hại nghiêm trọng” bởi sức công phá lớn của bom xuyên boongke nặng tới 30.000 pound, theo tổ chức CTP-ISW. Ông cũng cho biết các cơ sở lưu trữ uranium và đường hầm tại Esfahan đã bị phá hủy. Nhưng theo phân tích với đài Al Jazeera của nhà nghiên cứu Liqaa Maki từ Học viện Truyền thông Al Jazeera, các cơ sở này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Iran vẫn sở hữu lượng lớn uranium đã làm giàu và kỹ thuật cần thiết để nối lại chương trình hạt nhân bất cứ lúc nào, nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Trong bối cảnh xung đột Israel – Iran, vai trò trung gian của Qatar trở nên đặc biệt quan trọng. Theo Reuters, chính Thủ tướng Sheikh Mohammed bin Abdulrahman Al Thani của Qatar là người đã gọi cho Tehran để thuyết phục về việc chấp nhận ngừng bắn. Đồng thời, các nguồn tin từ Nhà Trắng cho biết cả Mỹ và Anh đã phối hợp cảnh báo sớm cho công dân của mình tại Qatar trước khi Iran tấn công căn cứ quân sự Al Udeid, một động thái cho thấy kênh trao đổi gián tiếp vẫn còn hoạt động hiệu quả, theo CTP-ISW. Dù vậy, giới chuyên gia vẫn cảnh báo rằng sự sụp đổ hoàn toàn của lòng tin giữa Iran và phương Tây, cùng với tiến trình hạt nhân không được giám sát chặt chẽ, có thể khiến thỏa thuận ngừng bắn hiện tại chỉ là “liều thuốc giảm đau tạm thời”.

TRẦN ĐẮC LUÂN