Hòa Vang, huyện nông thôn duy nhất của thành phố Đà Nẵng, đang từng bước chuyển mình thành một đô thị hiện đại. Dù vậy, mảnh đất giàu truyền thống văn hóa và lịch sử này đối mặt với một câu hỏi lớn: làm thế nào để phát triển nhưng vẫn giữ được bản sắc làng quê mang đặc trưng riêng đang là câu hỏi lớn đối với không chỉ của địa phương.

Lễ hội Mục Đồng làng Phong Nam. Ảnh: ANH ĐÀO

Khấp khởi mừng, lo

Tôi ngồi bên bậc thềm nhà cộng đồng phòng tránh thiên tai thôn Phong Nam, xã Hòa Châu (huyện Hòa Vang) cùng trưởng thôn Ngô Văn Xí nghe kể chuyện lịch sử hình thành và phát triển làng cổ Phong Nam. Ông Xí tâm đắc và tự hào nhất ấy là đình Mục Đồng, ngôi đình gắn với lễ hội Mục Đồng duy nhất trên cả nước vốn có xuất thân từ nền văn minh lúa nước. Ngôi làng hơn 600 năm tuổi này còn giữ được phong cảnh làng quê truyền thống với đồng ruộng xanh tươi, cổng làng cổ kính bên cội đa già, lũy tre xanh chạy dọc đường làng, giếng cổ bên nếp nhà xưa.

Thông tin HĐND huyện Hòa Vang thông qua đề án xây dựng Phong Nam thành “Làng văn hóa đặc trưng” khiến ông Xí rất phấn khởi. Trên đường dẫn tôi đến hòn đá linh thiêng, biểu tượng của “cồn Thần” gắn liền với sự ra đời lễ hội Mục Đồng nằm phía đông làng, ông nói khi xây dựng làng văn hóa đặc trưng sẽ đề xuất quy định người dân của làng nếu có công việc trong phạm vi làng chỉ đi bộ hoặc đi xe đạp. Nhà trong làng khi làm hàng rào thì không được xây gạch bít kín mà trồng cây để tạo không gian mở, không gian xanh. Sẽ không có nhà nào phân lô, bán nền như ở khu đô thị, không chuyển đổi mục đích đất ruộng hiện trạng… Có thế, mới giữ được nét đặc trưng vốn có của làng.

Ý tưởng này thật trùng hợp với ông Nguyễn Thanh Quảng, Trưởng ban Dân vận Huyện ủy Hòa Vang, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Hòa Phong, nơi có đề án xây dựng làng văn hóa đặc trưng Bồ Bản cũng vừa được HĐND huyện Hòa Vang thông qua. Xây dựng làng văn hóa, phải giữ được cái gốc ban đầu mới bảo tồn được các giá trị văn hóa của làng. “Xây dựng làng văn hóa đặc trưng là tâm huyết của chúng tôi suốt bao nhiêu năm nay. Đảng ủy xã đã ban hành nghị quyết chuyên đề về nội dung này và tổ chức quán triệt ngay tại sân đình Bồ Bản để bà con trong làng, hệ thống chính trị của thôn hiểu, nắm rõ, đồng thuận gìn giữ truyền thống văn hóa, lịch sử của cha ông để lại. Đấy cũng là trách nhiệm to lớn của thế hệ chúng tôi và mai sau”, ông Quảng nói.

Có một thực tế, cơn lốc đô thị hóa đang tràn qua những cánh đồng, những làng quê Hòa Vang. Thống kê năm 2022 cho thấy, Đà Nẵng có tỷ lệ đô thị hóa lên đến gần 90%, cao gần gấp đôi mức trung bình của cả nước. Hòa Vang cũng đang trên đường tiến đến đô thị trong thời gian không xa. Tại Nghị quyết số 43-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa XII) về xây dựng và phát triển thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định, nghiên cứu mở rộng không gian và phát triển các khu đô thị mới về hướng tây và tây bắc theo hướng đô thị sinh thái, đô thị xanh; đô thị hóa gắn với xây dựng nông thôn mới. Kết luận số 79-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 43-NQ/TW chỉ rõ: xây dựng huyện Hòa Vang trở thành đô thị vệ tinh. Theo Nghị quyết số 07-NQ/TU của Ban Thường vụ Thành ủy về xây dựng và phát triển huyện Hòa Vang đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 cũng đề ra định hướng, xây dựng Hòa Vang sớm đạt các tiêu chuẩn, điều kiện để hình thành đô thị. Thực tế, hiện Hòa Vang cũng đang nỗ lực xây dựng đạt các tiêu chí để đến năm 2025 được nâng cấp thành đô thị loại IV.

Lễ hội Mục Đồng làng Phong Nam. Ảnh: ANH ĐÀO

Ông Xí nói, cũng bởi đô thị hóa, mà hòn đá linh thiêng và cả dấu tích “Cồn thần” đã bị chuyển dịch, từ khu vực phía bắc của làng về phía nam (hiện trạng). Cồn thần nguyên thủy đã phải nhường cho khu tái định cư mới. Còn ông Tán Kim, Trưởng ban công tác Mặt trận, tổ phó tổ quản lý đình làng Bồ Bản lo ngại, khi lên phố rồi, xã, thôn sẽ mất, thay bằng tên gọi mới của hình thái đô thị. Nhưng làm sao giữ cho được tên làng và hồn cốt văn hóa làng quê (?!).

Làng trong phố, phố trong làng

Tôi mang băn khoăn này nói với ông Tô Văn Hùng, Bí thư Huyện ủy Hòa Vang. Dường như chạm vào nỗi trăn trở của ông Bí thư Huyện ủy giàu tâm huyết, cũng là nỗi lòng của vị tiến sĩ ngành quy hoạch vùng và đô thị này. Ông Hùng chia sẻ, trong bối cảnh Hòa Vang đang chịu tác động mạnh mẽ của quá trình đô thị hóa, khi những giá trị văn hóa mới chưa định hình, giá trị văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một, Hòa Vang đang đối diện rất nhiều khó khăn. Đó là các văn hóa vật thể (đình làng, đền thờ, miếu mạo, công trình tôn giáo, nhà cổ…) đang trong tình trạng xuống cấp, thậm chí nguy cơ sụp đổ. Các giá trị văn hóa phi vật thể (lễ hội truyền thống, làng nghề, văn hóa cộng đồng…) chưa được phục dựng một cách đầy đủ với những giá trị vốn có và chưa được tổ chức thường xuyên.

Làm thế nào để gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội ? Làm thế nào để chắt lọc, chọn lựa các giá trị văn hóa mới để hòa nhập nhưng không bị hòa tan ?… Tất cả phải được đánh giá, nhìn nhận, tổ chức thực hiện một cách khoa học và rất cần một nguồn lực to lớn của Nhà nước và nhân dân. “Chúng tôi đã xác định di tích văn hóa, lịch sử và những giá trị văn hóa truyền thống có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để tạo lập bản sắc cho Hòa Vang. Bên cạnh đó, những giá trị này nếu được khai thác một cách có hiệu quả thì sẽ góp phần quan trọng phát triển kinh tế”, ông Hùng nói.

Từ định hướng đó, huyện đã triển khai nhiều giải pháp, như tổ chức hội thảo, tọa đàm khoa học quy mô cấp thành phố để từ đó, huyện ban hành nghị quyết về gìn giữ, bảo tồn về phát huy giá trị các di tích lịch sử – văn hóa. Đây là nghị quyết chuyên đề có tính tổng thể và chiến lược lâu dài. Trên cơ sở đó, huyện ban hành đề án xây dựng Làng văn hóa đặc trưng (làng Bồ Bản và làng Phong Nam). Huyện xây dựng kế hoạch phát triển làng nghề bánh tráng Túy Loan; khởi công xây dựng công trình Trung tâm Văn hóa cộng đồng đồng bào Cơ tu; định kỳ tổ chức các lễ hội đình làng, lễ hội Mục Đồng xã Hòa Châu, lễ hội tắt bếp thôn Trà Kiểm xã Hòa Phước…

Bên cạnh đó, các làng, thôn sẽ ban hành hương ước làm cơ sở quan trọng để bảo vệ những giá trị văn hóa cộng đồng… Quá trình triển khai các đề án, chương trình, dự án cụ thể, huyện đều hướng đến mục đích gắn việc bảo tồn giá trị văn hóa với phát triển kinh tế của địa phương, lấy văn hóa làm nền tảng tạo nên giá trị bản sắc, đồng thời phải lan tỏa giá trị này đến đông đảo công chúng, cho người dân.

Giữ làng giàu bản sắc riêng

Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện Nguyễn Thúc Dũng, Nghị quyết số 07-NQ/TU xác định xây dựng huyện Hòa Vang phát triển theo hướng đô thị sinh thái, đô thị sườn đồi, đô thị hóa có bản sắc riêng là nhiệm vụ hết sức cần thiết. Việc HĐND huyện thông qua hai đề án “Xây dựng “Làng văn hóa đặc trưng” tại thôn Phong Nam và thôn Bồ Bản nhằm nghiên cứu, khảo sát, đánh giá, xây dựng giá trị mang tính đặc trưng của địa phương, có phương án tổ chức không gian truyền thống đậm nét làng quê, xây dựng cảnh quang xanh, sạch đẹp, ưu tiên đầu tư hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng các khu dân cư hiện trạng cần gìn giữ. Kết hợp với quy hoạch xây dựng các khu dân cư mới, hiện đại tạo dáng dấp “Làng trong phố, phố trong làng”; đầu tư trùng tu tôn tạo và phát huy hiệu quả di tích lịch sử văn hóa; tổ chức thực hiện hiệu quả các quy ước hương ước cộng đồng; xây dựng nếp sống văn hóa văn minh, hình thành nét văn hóa đặc trưng.

Nét rêu phong trên mái đình làng Bồ Bản. Ảnh: TRỌNG HUY

Triển khai đề án nhằm tạo ra sự chuyển biến rõ nét, đột phá trong việc xây dựng các làng, thôn, khu dân cư phát triển đồng bộ, toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân; gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, nét đẹp truyền thống, môi trường sáng, xanh, sạch, đẹp. Bên cạnh đó, nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử – văn hóa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của địa phương, gắn kết chặt chẽ việc phát triển du lịch với bảo tồn và phát huy các giá trị tài nguyên thiên nhiên, di tích lịch sử văn hóa, các lễ hội, hình thành chuỗi các điểm du lịch văn hóa, lịch sử hấp dẫn, thu hút khách tham quan, đáp ứng yêu cầu phát triển nhằm xây dựng Hòa Vang trở thành đô thị sinh thái giàu bản sắc…

TRỌNG HUY