ĐNO – Giải pháp bảo vệ, chống xói lở bờ biển muốn đem lại hiệu quả cần phải được xuất phát từ nguyên nhân và cơ chế gây ra xói lở. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra các nguyên nhân và cơ chế gây xói lở bờ biển, làm cơ sở khoa học quan trọng để đề xuất các giải pháp bảo vệ bờ biển tổng thể, bền vững và có hiệu quả lâu dài.

Lực lượng quân đội tham gia xử lý khẩn cấp xói lở tại bãi biển Mỹ Khê trong tháng 1-2025. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Cần ưu tiên lựa chọn nhóm các giải pháp xanh

Đối với dải bờ biển phía đông của thành phố (dọc đường Hoàng Sa, Võ Nguyên Giáp, Trường Sa), giải pháp bảo vệ tổng thể cần phải dựa trên những đặc điểm quan trọng về nguyên nhân và cơ chế gây xói lở.

Theo đó, dải bờ biển này bị xói mãn tính nhẹ do dòng bùn cát tịnh có hướng chủ đạo từ bắc xuống nam, chịu chi phối chính bởi chế độ sóng trong thời kỳ gió mùa đông bắc. Các điểm nóng xói lở dịch chuyển vị trí dọc bờ biển theo chu kỳ thời tiết ENSO.

Bên cạnh đó, không có nguồn cung bùn cát nuôi dưỡng cho dải bờ biển nằm ở phía bắc. Nguồn bùn cát đổ ra từ Cửa Đại (phía nam) không ảnh hưởng tới diễn biến hình thái của đoạn bờ biển này.

Bãi biển bị thu hẹp cục bộ tại các vị trí chỏm răng cưa trong thời kỳ hoạt động mạnh của gió mùa đông bắc.

Cùng với đó, chịu ảnh hưởng của xói cấp tính trong bão và áp thấp nhiệt đới cùng với hiệu ứng gia tăng xói bãi do tường kè biển…

Về tổng thể, với dải bờ biển phía đông thành phố, cần tập trung khắc phục sự thu hẹp bãi biển, đặc biệt tại các vị trí điểm nóng do sự kết hợp giữa xói mãn tính và xói dao động theo mùa thông qua các giải pháp tôn tạo và mở rộng bãi.

Việc mở rộng bãi cũng sẽ làm giảm các tác động của chỏm xói răng cưa và hiệu ứng gia tăng xói bãi do tường biển trong bão và áp thấp nhiệt đới.

Để phù hợp với cảnh quan môi trường du lịch tắm biển, cần ưu tiên lựa chọn nhóm các giải pháp xanh, có thể xem xét giải pháp dựa vào tự nhiên có sự kết hợp hài hòa giữa giải pháp công trình và giải pháp mềm.

Đối với giải pháp mềm, nên sử dụng giải pháp nuôi bãi theo một hoặc kết hợp giữa nuôi bãi điểm trực tiếp tại các điểm nóng xói lở; nuôi bãi tập trung quy mô lớn tại một vị trí và nuôi bãi với hệ thống cồn cát ngầm tách bờ tại vị trí của các dải cát ngầm tự nhiên.

Ngoài ra, cũng có thể sử dụng giải pháp lai, kết hợp giữa hệ thống đê ngầm giảm sóng xa bờ và nuôi bãi phía bờ.

Giải pháp xử lý tạm thời và khẩn cấp tình trạng xói lở tại bãi biển Mỹ Khê bằng rọ bao cát. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Dựa trên một chu trình lặp về phân tích tiêu chí, hiệu quả chống xói yêu cầu và mô phỏng với mô hình số, 4 phương án giải pháp tổng thể đã được đề xuất cho bảo vệ bờ biển phía đông của thành phố, gồm: nuôi bãi điểm trực tiếp; nuôi bãi tập trung quy mô lớn; nuôi bãi với cồn cát tách bờ; hệ thống đê ngầm giảm sóng tách bờ kết hợp nuôi bãi.

Các phương án đề xuất đã được đánh giá và kết quả cho thấy, 3 phương án nuôi bãi đều có tính khả thi cao, trong đó, phương án nuôi bãi trực tiếp được đánh giá là lựa chọn tốt nhất do có khối lượng vật liệu yêu cầu và chu kỳ nuôi bãi phù hợp với bối cảnh ở địa phương.

Phương án hệ thống đê ngầm giảm sóng tách bờ kết hợp nuôi bãi không được kiến nghị áp dụng do có nhiều tác động xấu tới diễn biến hình thái của dải bờ biển và cũng như cảnh quan du lịch biển của thành phố.   

Về phương án nuôi bãi điểm trực tiếp với mục đích chống xói lở, mở rộng bãi và cũng nhằm mở rộng không gian cho các hoạt động giải trí tắm biển. Năm điểm nuôi bãi điểm có biên dạng hình chuông được đề xuất dọc theo vị trí các bãi tắm Mân Thái, Công viên Biển Đông (đối diện đường Phạm Văn Đồng), Mỹ Khê, Sao Biển và Sơn Thủy.

Khoảng cách giữa các điểm nuôi vào khoảng 1-1,5 km. Bãi nuôi hình chuông tại mỗi điểm có chiều dài dọc bờ trung bình 600m và rộng 100-200m ngang bờ. Tùy theo yêu cầu bề rộng bãi nuôi, trữ lượng cát sử dụng cho phương án nuôi bãi điểm dao động trong khoảng từ 0,8-2,3 triệu m³ cát.

Kết quả mô phỏng dự báo biến động đường bờ cho thấy, phương án nuôi bãi điểm trực tiếp sẽ khắc phục cơ bản các điểm nóng xói lở ở cả hai đầu bắc và nam. Do các điểm nuôi bãi được phân bố đồng đều dọc theo bờ biển nên về tổng thể, đường bờ sẽ nhanh đi vào ổn định. Sau 3 năm có thể gây bồi mở rộng bãi cho toàn bộ dải bờ biển từ 30-50m.

Về tổng thể thì có thể duy trì ổn định cho toàn dải bờ biển trong một thời gian dài (lên tới 10 năm tùy theo quy mô lựa chọn). Để phát huy hiệu quả tốt nhất, cần lặp lại nuôi bãi theo chu kỳ khoảng từ 3-5 năm.

Với tổng lượng nuôi bãi không quá lớn nhưng có thể duy trì ổn định bờ biển trong khoảng thời gian dài, đây được xem là phương án có tính khả thi về kinh tế và kỹ thuật cao, có thể triển khai áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của Đà Nẵng.

Nguồn vật liệu cung cấp cho nuôi bãi có thể được khai thác từ việc tận dụng vật liệu nạo vét (nạo vét kết hợp thu hồi sản phầm) và các mỏ cát biển (được khai thác từ các mỏ ngoài khơi nên không ảnh hưởng tới quỹ bùn cát của khu vực và gây xói lở cho các đoạn bờ biển phía bờ, nhưng do nằm ở độ sâu lớn (thường sâu 15-30m) nên cần có kỹ thuật và thiết bị khai thác cơ giới hiện đại.

Việc sử dụng các mỏ cát biển lại rất thuận tiện cho thi công nuôi bãi khi cát có thể được bơm trực tiếp từ tàu khai thác vào khu nuôi, góp phần làm giảm đáng kể giá thành xây dựng. Theo kinh nghiệm của nhiều nước phát triển thế giới, nguồn vật liệu cho nuôi bãi từ các mỏ cát biển có tính khả thi cao và chi phí (xây dựng và xử lý môi trường) hợp lý hơn so với phương án sử dụng vật liệu từ các nguồn khác.

Đoạn bờ bằng rọ bao cát được đắp để bảo vệ bờ biển Mỹ Khê. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Giải pháp bảo vệ bờ biển trong vịnh Đà Nẵng

Với dải bờ biển trong vịnh Đà Nẵng, đây là dạng bờ biển kẹp, tổng lượng bùn cát không bị thất thoát (quỹ bùn cát luôn được bảo toàn).

Nhìn chung, đường bờ ổn định động lâu dài, không xảy ra xói mãn tính. Tuy nhiên, đường bờ và bãi biển có tính dao động theo mùa, bị thu hẹp cục bộ tại các vị trí chỏm răng cưa trong thời kỳ hoạt động mạnh của gió mùa đông bắc.

Ở đoạn giữa vịnh, bãi biển vào mùa đông thường bị thu hẹp sát tới chân tường biển (xung quanh giao lộ giữa Nguyễn Sinh Sắc và Nguyễn Tất Thành), đe dọa tới sự làm việc an toàn và ổn định của công trình này.

Đoạn bờ biển trong vịnh Đà Nẵng cũng chịu ảnh hưởng của xói cấp tính trong bão và áp thấp nhiệt đới cùng với hiệu ứng gia tăng xói bãi do mức độ xâm lấn cao của tường biển. Nguy cơ xảy ra xói nhẹ tại khu vực bãi tắm phía nam của mũi Nam Ô.

Về tổng thể đối với dải bờ biển trong vịnh cần có giải pháp công trình để giảm thiểu sự dao động theo mùa của đường bờ và bãi biển gây thu hẹp cục bộ ở đoạn giữa vịnh, đồng thời có thể giữ bãi và bảo vệ chống xói chân tường biển ở đoạn xung yếu đảm bảo ổn định cho công trình.

Ngoài ra, giải pháp mở rộng tôn tạo bãi cũng làm giảm tác động của chỏm xói răng cưa và hiệu ứng gia tăng xói bãi do tường biển trong bão và áp thấp nhiệt đới.

Diễn biến xói lở bờ biển tại khu vực dự án Khu du lịch sinh thái Nam Ô ở cửa sông Cu Đê trong những năm gần đây. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Tương tự như dải bờ biển phía đông, để phù hợp với cảnh quan môi trường du lịch tắm biển, cần ưu tiên lựa chọn nhóm các giải pháp dựa vào tự nhiên có sự kết hợp hài hòa giữa giải pháp công trình cứng và mềm.

Với giải pháp mềm, cũng có thể áp dụng nuôi bãi thuần túy (không sử dụng công trình cứng) tại các vị trí bãi bị thu hẹp. Tuy nhiên, do tính chất dao động mùa khá mạnh nên hiệu quả của nuôi bãi thuần túy có thể không cao hoặc cần khối lượng vật liệu nuôi bãi lớn.

Các giải pháp khuyến nghị là sử dụng hệ thống các mỏ hàn kết hợp nuôi và tôn tạo bãi giữa các khoang mỏ hàn tại đoạn bờ có mức độ thu hẹp bãi biển lớn ở giữa vịnh.

Và các kiến nghị

Nhóm tác giả cho rằng, công tác theo dõi, giám sát, dự báo và đánh giá tình trạng đường bờ biển thường xuyên và kịp thời cũng là một khâu quan trọng trong quản lý đường bờ biển. Do vậy, thành phố cần sớm thiết lập các trạm quan trắc sóng cố định ven bờ để theo dõi liên tục và lâu dài. Bên cạnh đó, cần đo đạc định kỳ và thường xuyên mặt cắt ngang các bãi biển đại diện dọc theo dải bờ biển của thành phố.

Để giảm thiểu hiệu ứng gia tăng xói lở ở bãi trước do ảnh hưởng của công trình xảy ra trong bão và áp thấp nhiệt đới, thành phố cần giám sát chặt chẽ các dự án xây dựng ven biển từ khâu quy hoạch để hạn chế sự xâm lấn của các công trình và cơ sở hạ tầng trên bãi biển lẫn ra phía biển; vận động di dời các cơ sở hạ tầng và dân sinh với kết cấu kiên cố, có mức độ xâm lấn lớn ra phía biển.

Tuyến xây dựng của các công trình bảo vệ bờ mới (đê, kè biển) cần nằm đủ xa mép nước dâng trong bão, tốt nhất là ở phía sau của hành lang dao động xói lở cấp tính do ảnh hưởng của bão và áp thấp nhiệt đới; hạn chế sử dụng kết cấu công trình có dạng tường đứng.

Việc xử lý khẩn cấp tình trạng xói lở tại bãi biển Mỹ Khê trong tháng 1-2025 đã giúp chặn đứng nguy cơ xói lở sâu. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Nhóm tác giả kiến nghị thành phố tham khảo và ứng dụng phù hợp theo từng giai đoạn các kết quả nghiên cứu của đề tài khi triển khai các dự án xây dựng cụ thể trong phát triển cơ sở hạ tầng ven bờ, cũng như là các giải pháp bảo vệ bờ biển thành phố trong tương lai.

Các giải pháp bảo vệ bờ biển cần phải được thực hiện một cách đồng bộ và phải là một bộ phận hữu cơ của phương án tổng thể, tránh sử dụng các giải pháp đã được khuyến cáo không nên sử dụng, các giải pháp thiếu cơ sở khoa học, mang lại hiệu quả thấp, hoặc gây tác động bất lợi cho khu vực bảo vệ hoặc khu vực bờ biển lân cận. 

Thành phố cũng cần thực hiện các nghiên cứu và dự án điều tra, đánh giá, lập quy hoạch các mỏ cát biển (ngoài khơi xa hoặc ở các khu vực cửa sông) phục vụ cho các dự án nuôi, tôn tạo bãi biển của thành phố.

Với lợi thế và tầm quan trọng của biển đối với sự phát triển của Đà Nẵng, thành phố sớm triển khai nghiên cứu và thực thi quản lý đường bờ biển một cách hệ thống và thông suốt, nhằm khai thác hiệu quả nhất các thế mạnh về biển trong phát triển kinh tế – xã hội của thành phố.

GS,TS. THIỀU QUANG TUẤN

(Chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu xác định nguyên nhân gây xói lở bờ biển
và đề xuất các giải pháp bảo vệ bờ biển thành phố Đà Nẵng”)