Bài phát biểu đáng chú ý của Phó Tổng thống Mỹ JD Vance tại hội nghị An ninh Munich (MSC) ở Đức đánh dấu khoảnh khắc hiếm hoi khi Mỹ lần đầu thẳng thắn chỉ trích những giá trị nền tảng của châu Âu, khiến mối quan hệ liên minh xuyên Đại Tây Dương thêm rạn nứt.

Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance phát biểu tại hội nghị An ninh Munich (Đức) lần thứ 61 tuần qua. Ảnh: Sean Gallup/Getty Images

Tại MSC cuối tuần qua, giới chức quốc phòng, an ninh, ngoại giao dự sự kiện đều kỳ vọng lắng nghe kế hoạch cụ thể của Mỹ về chấm dứt xung đột Ukraine, đặc biệt là sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Tuy nhiên, thay vào đó, ông Vance khiến chính trường châu Âu bất ngờ khi bài phát biểu dài hơn 30 phút của ông xoay quanh những vấn đề cấp bách nhất mà châu Âu đang đối mặt, kèm theo những lời chỉ trích Liên minh châu Âu (EU).

“Mối đe dọa với châu Âu mà tôi lo ngại nhất không phải Nga, Trung Quốc hay bất cứ yếu tố bên ngoài nào khác. Điều tôi lo ngại là nguy cơ từ bên trong…”, CNN trích dẫn lời ông Vance.

Trước các phiên thảo luận về tương lai quan hệ châu Âu và Mỹ tại hội nghị, rõ ràng quan điểm của Mỹ và châu Âu hiện quá khác biệt, thậm chí mang tính đối nghịch. Mỹ cho rằng nhập cư trái phép vào châu Âu là nguyên nhân dẫn đến những vấn đề kinh tế, xã hội và làm gia tăng rủi ro an ninh lúc này tại các nước EU. Gần 20% dân số ở một số quốc gia châu Âu gồm những người di cư đánh dấu sự thay đổi nhân khẩu học chưa từng có. Ông Vance cũng kêu gọi các quốc gia thành viên châu Âu phải tự chịu trách nhiệm nhiều hơn đối với quốc phòng của mình.

Truyền thông quốc tế liên tục mổ xẻ bài bài phát biểu của ông Vance bởi đây được xem là những tuyên bố chính thức đầu tiên của chính quyền ông Trump trong mối quan hệ với châu Âu. Ông Max Bergmann, Giám đốc Chương trình châu Âu, Nga và Âu – Á tại Trung tâm Chiến lược và nghiên cứu quốc tế (CSIS) cho rằng, những lời lẽ từ ông Vance có thể tạo ra sự xoay trục lớn trong liên minh xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ và châu Âu.

RT gần đây đăng bài viết của ông Fyodor Lukyanov, Tổng Biên tập tạp chí Russia in Global Affairs, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Hội đồng Chính sách đối ngoại và quốc phòng, đồng thời là Giám đốc nghiên cứu của Câu lạc bộ Thảo luận quốc tế Valdai, chỉ ra rằng yếu tố quan trọng nhất trong bài phát biểu của ông Vance phản ánh sự chuyển đổi căn bản trong chính trị toàn cầu. Sự thay đổi này không phải do ông Trump hay thậm chí là ông Vance gây ra, mà xuất phát từ những ưu tiên đang thay đổi của nước Mỹ.

Việc chuyển trọng tâm khỏi châu Âu đã bắt đầu từ thời George W. Bush và tiếp tục dưới các đời Tổng thống Mỹ sau đó. Ông Trump chỉ đơn giản là nói thẳng điều mà những người tiền nhiệm của ông đã tránh đề cập công khai. Khác với Tây Âu, đối với Mỹ, việc từ bỏ các cấu trúc thời Chiến tranh Lạnh mang đến cơ hội tập trung vào các vấn đề hiện tại và tương lai như Thái Bình Dương và Bắc Cực.

Không chỉ riêng bài phát biểu của ông Vance, chính quyền ông Trump tuần qua liên tiếp có những động thái khiến quan hệ liên minh xuyên Đại Tây Dương xuất hiện lộ thêm rạn nứt. Về quân sự, chính quyền ông Trump yêu cầu châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng và tự gánh vác an ninh của mình. Về kinh tế, hai bên đang căng thẳng về thương mại khi ông Trump tuyên bố sẽ áp thuế nhập khẩu đối ứng với hàng loạt quốc gia, gồm cả đồng minh lâu năm ở châu Âu.

THƯ LÊ