Đề xuất tăng thuế thuốc lá: Lựa chọn hướng đi hợp lý
Hiện tại, thuế tiêu thụ đặc biệt áp dụng cho thuốc lá ở Việt Nam là 75%
Trong giá bán lẻ, tỷ lệ này chiếm khoảng 38,8%, thấp hơn so với nhiều nước trong khu vực như Singapore và Thái Lan với tỷ lệ lần lượt là 69% và 70%
Để cải thiện hiệu quả chính sách, Bộ Tài chính đã đưa ra đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào thuốc lá, nhằm hạn chế mức tiêu thụ và nâng cao sức khỏe cộng đồng, đồng thời góp phần vào ngân sách nhà nước để tài trợ cho các chương trình y tế công cộng
Bộ Tài chính đã trình bày hai phương án. Phương án thứ nhất là giữ nguyên thuế suất 75% nhưng bổ sung thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá. Theo đó, từ năm 2026, mỗi bao thuốc sẽ chịu thêm thuế tuyệt đối 2.000 đồng, mức thuế này sẽ tăng dần mỗi năm cho đến khi đạt 10.000 đồng vào năm 2030. Dự báo, doanh thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá sẽ tăng từ 17,6 nghìn tỷ đồng năm 2022 lên 23,7 nghìn tỷ đồng năm 2026 và 39,1 nghìn tỷ đồng năm 2030
Phương án thứ hai cũng giữ thuế suất 75%, nhưng sẽ áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối 5.000 đồng mỗi bao ngay từ năm 2026. Mỗi năm sau, mức thuế này sẽ tăng thêm 1.000 đồng, cho đến năm 2030 đạt 10.000 đồng mỗi bao. Dự kiến, số thu từ thuế này sẽ tăng từ 17,6 nghìn tỷ đồng năm 2022 lên 30 nghìn tỷ đồng vào năm 2026 và 39,2 nghìn tỷ đồng vào năm 2030
Bộ Tài chính có xu hướng ủng hộ phương án thứ hai vì nhận định rằng việc tăng thuế tuyệt đối ngay từ năm 2026 sẽ có tác động rõ rệt đối với việc giảm tiêu thụ thuốc lá
Chính sách tăng thuế này được cho là sẽ tăng giá thuốc lá, qua đó thúc đẩy người tiêu dùng, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp và thanh niên, xem xét lại thói quen sử dụng mặt hàng này. Ngoài ra, nguồn thu từ thuế sẽ được sử dụng cho các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá và hỗ trợ công tác phòng chống bệnh tật
Các chuyên gia y tế nhấn mạnh rằng thuốc lá là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng như ung thư, bệnh tim mạch và các bệnh liên quan đến đường hô hấp. Do đó, việc giảm tỷ lệ người hút thuốc thông qua tăng thuế sẽ không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn giảm gánh nặng chi phí y tế trong tương lai
Trao đổi với báo chí, ông Đào Thế Sơn, chuyên gia của Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu (Vital Strategies), cho biết thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là một phần của “thuế sức khỏe” – công cụ tài khóa quan trọng nhằm điều chỉnh hành vi tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước
Theo ông Sơn, mục tiêu không chỉ nằm ở việc tạo thêm nguồn thu cho ngân sách mà còn là phân bổ nguồn lực hiệu quả, khuyến khích người tiêu dùng giảm sử dụng các sản phẩm có hại. Khi giá thuốc lá tăng do thuế cao, người tiêu dùng sẽ có xu hướng giảm lượng tiêu thụ hoặc bỏ thuốc hoàn toàn, từ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá, giảm gánh nặng cho hệ thống y tế. Ngân sách thu được từ thuế thuốc lá có thể được đầu tư vào y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng, và các mục tiêu phát triển bền vững khác
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng thuế thuốc lá có thể giúp giảm tỷ lệ tiêu thụ từ 4-5% ở các quốc gia giàu có và lên tới 8% ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Ở Việt Nam, chi phí y tế hàng năm từ thuốc lá ước tính đạt 108 nghìn tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP năm 2022, gấp năm lần số thu thuế thuốc lá mà nhà nước thu được. Do đó, tăng thuế thuốc lá sẽ giúp giảm thiểu chi phí y tế và bảo vệ sức khỏe cộng đồng
Việc áp dụng chính sách tăng thuế đối với thuốc lá không chỉ nhằm hạn chế việc tiêu thụ loại sản phẩm này mà còn thể hiện một phần trong chiến lược phát triển bền vững của xã hội. Mục tiêu là góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo và giảm thiểu bất bình đẳng, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế trong dài hạn. Theo các nghiên cứu, nguồn thu từ thuế thuốc lá có thể được sử dụng để tài trợ cho những sáng kiến phát triển bền vững, qua đó đảm bảo sự thịnh vượng của nền kinh tế trong tương lai.
Đặc biệt, các chuyên gia đã chỉ ra rằng việc trì hoãn tăng thuế có thể làm gia tăng tình trạng hút thuốc, nhất là trong nhóm thanh thiếu niên. Do đó, việc tăng thuế là một bước quan trọng để giảm tỷ lệ người hút thuốc, ngăn ngừa tác hại mà thuốc lá gây ra và giữ gìn một môi trường sống lành mạnh cho cộng đồng.
Tuy nhiên, chính sách tăng thuế cũng đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có khả năng gia tăng thị trường thuốc lá lậu nếu không có sự kiểm soát hiệu quả. Để tránh tình trạng này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý trong việc giám sát và thực thi chính sách. Đồng thời, doanh nghiệp và người tiêu dùng cũng cần có thời gian để thích nghi với những thay đổi này, nhằm bảo vệ công ăn việc làm và quy trình sản xuất.
Chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng việc tăng thuế cần được thực hiện theo một lộ trình hợp lý nhằm đảm bảo sự ổn định cho cả doanh nghiệp và người lao động. Bên cạnh đó, việc áp dụng thuế tuyệt đối sẽ giúp kiểm soát tốt hơn tình trạng thuốc lá lậu và hướng tới mục tiêu tăng trưởng ngân sách bền vững.
Chính sách tăng thuế thuốc lá không chỉ nhằm giảm tiêu thụ mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững. Nó sẽ mang lại nguồn thu thiết yếu cho các chương trình y tế công cộng, nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật.
Ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu Tổng hợp tại Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), nhận định rằng việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt là cần thiết để gia tăng nguồn thu ngân sách nhà nước. Điều này không chỉ đáp ứng các khoản chi hàng năm mà còn cung cấp ngân sách cho các chương trình mới phát sinh. Cụ thể, nguồn thu từ thuế này có thể hỗ trợ cho nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là người nghèo và thanh thiếu niên.
Hơn nữa, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá còn có tác động tích cực tới vấn đề bình đẳng giới, giảm thiểu chi phí cho thuốc lá và từ đó gia tăng nguồn lực tài chính cho phụ nữ và gia đình. Bên cạnh đó, chính sách này cũng có thể giúp bảo vệ môi trường bằng cách giảm sản xuất và tiêu dùng thuốc lá, đồng thời hạn chế tình trạng phá rừng để trồng cây thuốc lá.
