Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang tìm cách mở rộng tư cách thành viên trong Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Điều này không chỉ phản ánh mong muốn tăng cường hội nhập kinh tế sâu rộng, mà còn cho thấy ASEAN đang nỗ lực thích nghi và củng cố vai trò trung tâm trong cấu trúc thương mại khu vực và toàn cầu.

Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia Tengku Zafrul Aziz phát biểu tại một cuộc họp. Ảnh: TTXVN

Bernama dẫn lời Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia Tengku Datuk Seri Zafrul Abdul Aziz trong cuộc trao đổi gần đây với báo giới, cho biết vấn đề trên được thảo luận khi ông chủ trì cuộc họp Caucus ASEAN nhân hội nghị Bộ trưởng của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) lần thứ 31 tại Hàn Quốc tuần qua. CPTPP, hiệp định thương mại tự do tiêu chuẩn cao, đang được ASEAN theo dõi sát sao với sự quan tâm ngày càng lớn. Singapore, Việt Nam, Malaysia và Brunei đã là thành viên trong khi các quốc gia như Indonesia, Philippines và Thái Lan gần đây cũng thể hiện mong muốn gia nhập.

RCEP, với sự tham gia của các nền kinh tế châu Á, chiếm khoảng 30% GDP toàn cầu, được xem là “mái nhà chung” của ASEAN trong chiến lược hội nhập kinh tế. Hiệp định này được kỳ vọng sẽ loại bỏ tới 90% thuế quan trong vòng 20 năm kể từ khi có hiệu lực. Theo chuyên gia từ Diễn đàn Kinh tế thế giới, RCEP đóng vai trò là nền tảng cho hội nhập kinh tế ở Đông Á, thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia. Sự mở rộng của RCEP được xem là phản ứng trước chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và là mô hình hợp tác khu vực bền vững trong thời kỳ biến động.

Việc ASEAN tìm cách mở rộng tư cách thành viên trong RCEP và CPTPP có thể được xem như chiến lược nhằm gia tăng tính chủ động trong không gian kinh tế châu Á – Thái Bình Dương. TS. Deborah Elms, Giám đốc điều hành tại tổ chức Asian Trade Centre (Singapore), nhận định: “Việc ASEAN chủ động thúc đẩy mở rộng CPTPP là chỉ dấu rõ ràng cho thấy khu vực này không chấp nhận bị động trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng. Họ đang cố gắng tạo lập luật chơi riêng, thay vì chỉ chạy theo các sáng kiến của các cường quốc”. Trong CPTPP, quyết định chấp nhận thành viên mới đòi hỏi sự đồng thuận tuyệt đối từ tất cả các nước thành viên hiện tại. Các thành viên mới phải đáp ứng tiêu chuẩn cao về sở hữu trí tuệ, lao động và doanh nghiệp nhà nước.

Dù vậy, việc theo đuổi chiến lược mở rộng tư cách thành viên trong hai hiệp định lớn này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn là sự khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình. Theo ông Kishore Mahbubani, cựu Đại sứ Singapore tại Liên Hợp Quốc, từng nhận định với Foreign Affairs rằng: “ASEAN phải hành động như một thực thể thống nhất, nếu không muốn bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc”. Việc ASEAN đồng lòng thúc đẩy các sáng kiến thương mại có thể biến tổ chức này thành “bộ điều phối các luật chơi thương mại mới của thế kỷ XXI”.

Theo Bộ trưởng Zafrul, việc chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp dụng nhiều mức thuế quan cao với hàng hóa nhập khẩu đã làm giảm động lực thúc đẩy thương mại của ASEAN cũng như của nhiều đối tác thương mại khác, nhất là trong những lĩnh vực liên quan mật thiết với chuỗi cung ứng toàn cầu.  ASEAN hiện vẫn tuân thủ nguyên tắc trung lập, không liên kết và kiên định với lập trường ủng hộ hệ thống giao dịch đa phương vì đây là nguyên tắc cốt lõi của Tổ chức Thương mại thế giới trong thúc đẩy hội nhập kinh tế toàn cầu.

ASEAN sẽ tổ chức tham vấn đặc biệt với các đối tác thương mại lớn, bắt đầu với Trung Quốc và Nhật Bản. Dự kiến, các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN sẽ nhóm họp với Bộ Thương mại Trung Quốc và Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản ngày 20-5.

Trong thế giới với chuyển biến khó lường, ASEAN đang chứng minh rằng hội nhập không chỉ là câu chuyện của những hiệp định, mà còn là bản lĩnh chính trị và năng lực điều phối khu vực. Nếu tận dụng tốt thời cơ, Đông Nam Á có thể trở thành  cực tăng trưởng kinh tế tự cường và năng động. Sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và khả năng thực hiện cam kết sẽ là yếu tố then chốt quyết định thành công trong việc mở rộng và hội nhập sâu rộng hơn vào các hiệp định thương mại tự do.

Malaysia sẽ tổ chức hội nghị cấp cao ASEAN vào ngày 26 và 27-5 tới, chủ yếu tập trung các vấn đề kinh tế, tạo cơ hội thu hút các đối tác thương mại chính và củng cố cam kết của khối về hợp tác đa phương dựa trên luật lệ. ASEAN cần thông qua cách tiếp cận thống nhất và có tiếng nói chung, đặc biệt trong việc giải quyết vấn đề thuế quan toàn cầu hiện nay. “Malaysia, với vai trò Chủ tịch ASEAN, cam kết mạnh mẽ sẽ đưa năm 2025 trở thành năm hội nhập kinh tế ASEAN sâu sắc hơn”, ông Zafrul nhấn mạnh.

THƯ LÊ