Trong hai thập kỷ trở lại đây, nhờ những bước tiến vượt bậc của y học, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo (AI), liệu pháp gen và miễn dịch học, điều trị ung thư có chuyển biến đầy lạc quan.

Nhiều loại ung thư giờ đây có thể kiểm soát, thậm chí chữa khỏi nếu phát hiện sớm và điều trị đúng hướng. Một trong những đột phá nổi bật nhất trong điều trị ung thư hiện nay là liệu pháp miễn dịch. Thay vì sử dụng hóa chất để tiêu diệt tế bào ung thư, vốn gây tổn thương cả tế bào lành, liệu pháp miễn dịch kích hoạt chính hệ miễn dịch của người bệnh nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.

Có nhiều hình thức liệu pháp miễn dịch, trong đó đáng chú ý nhất là liệu pháp ức chế điểm kiểm soát miễn dịch, giúp “tháo phanh” cho tế bào miễn dịch tấn công khối u; liệu pháp tế bào CAR-T có thể tái lập trình tế bào T của bệnh nhân để nhắm trúng và tiêu diệt tế bào ung thư.

Từ năm 2017, Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt các liệu pháp CAR-T đầu tiên. Đến nay, hàng chục nghìn bệnh nhân được điều trị thành công, đặc biệt với ung thư máu như leukemia và lymphoma. Dù chi phí cao và có thể gây phản ứng phụ nặng nề, nhưng liệu pháp miễn dịch đang mở ra một kỷ nguyên mới: điều trị ung thư theo cách “cá nhân hóa” và ít độc hại hơn.

Trong khi đó, việc điều trị ung thư bằng phẫu thuật, xạ trị, hóa trị còn phổ biến, nhưng các phương pháp này thường không phân biệt tế bào lành và tế bào ác tính, dẫn đến nhiều tác dụng phụ. Với liệu pháp nhắm trúng đích, các nhà khoa học sử dụng thuốc hoặc phân tử đặc biệt để can thiệp vào các gen hoặc protein bất thường đặc trưng của tế bào ung thư. Chẳng hạn, thuốc Imatinib (Gleevec) làm thay đổi cục diện điều trị bệnh bạch cầu dòng tủy mạn tính. Hay Trastuzumab (Herceptin) giúp tăng tỷ lệ sống sót ở bệnh nhân ung thư vú HER2 dương tính. Nhờ giải trình tự gen và công nghệ sinh học, bệnh nhân ung thư có thể được xét nghiệm gen của khối u để tìm liệu pháp điều trị phù hợp nhất, bước tiến lớn của y học.

Xạ trị vẫn là trụ cột trong điều trị nhiều loại ung thư, nhưng phương pháp này đang được nâng cấp lớn. Các công nghệ mới như xạ trị proton hay xạ trị lập thể (SBRT) giúp tiêu diệt chính xác khối u, giảm tổn thương mô lành và ít tác dụng phụ hơn. Xạ trị proton, nhờ khả năng tập trung năng lượng vào đúng vị trí, được ứng dụng điều trị các loại ung thư não, cột sống, và ở trẻ em. Bên cạnh đó, phẫu thuật robot, cho phép phẫu thuật viên thực hiện các thao tác chính xác qua đường mổ nhỏ, ít xâm lấn, ít đau, phục hồi nhanh.

Nhiều trung tâm ung bướu lớn trên thế giới và tại Việt Nam triển khai thành công kỹ thuật này. Công ty Grail (Mỹ) phát triển xét nghiệm Galleri, có thể phát hiện hơn 50 loại ung thư từ một mẫu máu. Mặc dù xét nghiệm này vẫn đang được nghiên cứu và hoàn thiện, nhưng triển vọng là rất lớn. Nhờ các tiến bộ nêu trên, nhiều loại ung thư đã có tiên lượng tốt hơn nhiều so với vài thập kỷ trước. Theo số liệu của Viện Ung thư quốc gia Hoa Kỳ, tỷ lệ sống thêm 5 năm sau chẩn đoán của bệnh nhân ung thư tăng từ khoảng 50% vào những năm 1970 lên gần 70% hiện nay.

Đáng chú ý, AI đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong chăm sóc ung thư ở Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc, EU… Các thuật toán học máy có thể phân tích hình ảnh X-quang, MRI, CT để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường. Đồng thời dự đoán nguy cơ di căn hoặc tái phát và tư vấn phương án điều trị tối ưu dựa trên hồ sơ bệnh án và gen khối u. Một nhân tố quan trọng là việc phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm là yếu tố then chốt giúp điều trị hiệu quả và tăng tỷ lệ sống sót. Ngày nay, công nghệ xét nghiệm máu tìm dấu ấn sinh học đang mở ra khả năng phát hiện sớm nhiều loại ung thư mà không cần sinh thiết xâm lấn.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, số ca mắc ung thư toàn cầu dự kiến tăng 77% vào năm 2050, lên tới hơn 35 triệu ca mỗi năm. Trong bối cảnh đó, các thành tựu y học của năm 2025 mang đến hy vọng cứu sống nhiều người mắc các bệnh ung thư hiểm nghèo.

LÊ MINH HÙNG