Theo nghiên cứu mới nhất đăng trên Earth System Science Data, từ ô nhiễm carbon đến mực nước biển dâng cao và hiện tượng nóng lên toàn cầu, các chỉ số cốt lõi về biến đổi khí hậu đang gia tăng với tốc độ chưa từng thấy. Hơn 60 nhà khoa học khí hậu hàng đầu đồng loạt khẳng định: chúng ta đang đi lệch khỏi lộ trình giới hạn sự nóng lên ở mức an toàn.

Báo cáo từ Trung tâm Priestley về Tương lai khí hậu của Đại học Leeds (Anh) cho thấy, 2024 là năm nóng kỷ lục và đáng báo động. Lượng khí nhà kính, chủ yếu từ đốt nhiên liệu hóa thạch và nạn phá rừng đã đạt đỉnh mới, trung bình 53,6 tỷ tấn CO2/năm, tương đương 100.000 tấn/phút. Tốc độ này không chỉ là con số thống kê, mà còn là chỉ dấu cho thấy hệ thống sinh quyển toàn cầu đang bị đẩy đến giới hạn. Mặc dù đầu tư vào năng lượng sạch lần đầu vượt qua năng lượng hóa thạch với tỷ lệ 2:1, nhiên liệu hóa thạch vẫn chiếm hơn 80% tổng mức tiêu thụ năng lượng toàn cầu. Điều này phản ánh nghịch lý sâu sắc trong nỗ lực chuyển dịch năng lượng: nguồn lực tăng nhưng chưa theo kịp tốc độ tăng trưởng nhu cầu.

Lần đầu tiên trong lịch sử, nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu năm 2024 vượt ngưỡng 1,5°C, mức trần đầy tham vọng mà Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015 đặt ra để tránh những hậu quả nghiêm trọng và không thể đảo ngược. Báo cáo cho biết, “ngân sách carbon”, tổng lượng CO2 mà nhân loại còn có thể phát thải trước khi phá vỡ giới hạn nóng lên 1,50C, chỉ còn khoảng 130 tỷ tấn. Với mức phát thải hiện tại hơn 53 tỷ tấn CO2/năm, ngân sách này sẽ bị “xóa sổ” trước năm 2028. Điều này mang tính chất cảnh báo cấp bách, không chỉ là vấn đề dài hạn mà là một cuộc chạy đua với thời gian trong vài năm tới. Giáo sư Joeri Rogelj từ Imperial College London nhận định: “Chúng ta đang ở điểm bước ngoặt khi 3- 4 thập kỷ tới sẽ định hình quỹ đạo khí hậu toàn cầu trong hàng thế kỷ”.

Theo báo cáo, một trong những chỉ số đáng lo ngại nhất là tốc độ mực nước biển dâng. Từ mức tăng 1,8 mm/năm trong giai đoạn 1901-2018, từ năm 2019 đến nay, mực nước biển dâng trung bình 4,3 mm/năm, tăng gấp hơn hai lần chỉ trong vài năm. Con số này tuy nhỏ nhưng có tác động sâu rộng đến hàng trăm triệu người sống ven biển.

Theo The Japan Times, một nghiên cứu độc lập dự báo chỉ cần mực nước biển tăng thêm 20 cm vào năm 2050 cũng có thể gây tổn thất lên tới 1.000 tỷ USD mỗi năm do lũ lụt ở 136 thành phố ven biển lớn. Một chỉ báo khác mặc dù ít được chú ý nhưng đặc biệt quan trọng, là sự mất cân bằng năng lượng của Trái đất, tức sự chênh lệch giữa năng lượng mặt trời hấp thụ và lượng phản xạ trở lại không gian. 91% lượng nhiệt dư thừa đang được đại dương hấp thụ, nhưng tốc độ mất cân bằng này đã gần gấp đôi trong hai thập kỷ qua, khiến các nhà khoa học lo ngại rằng đại dương không thể “gồng gánh” mãi.

Mặc dù các chỉ số đều theo chiều hướng tiêu cực, các nhà khoa học vẫn nhấn mạnh rằng tương lai không hoàn toàn đóng kín. “Chúng ta sẽ chạm ngưỡng 1,50C, nhưng điều xảy ra sau đó phụ thuộc vào lựa chọn mà nhân loại đưa ra hôm nay”, chuyên gia Valerie Masson-Delmotte, cựu đồng Chủ tịch Ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC), nhận định với AFP. Tuy nhiên, sự chia rẽ địa chính trị đang làm suy yếu các nỗ lực khí hậu toàn cầu. Việc Mỹ rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu và đảo ngược chính sách khí hậu trong nước dưới thời Tổng thống Donald Trump là đòn giáng vào niềm tin toàn cầu, khiến các quốc gia khác ngần ngại tăng cường cam kết.

Rõ ràng, bản cập nhật lần này không chỉ là báo cáo khoa học, mà là hồi chuông cảnh tỉnh cho các nhà hoạch định chính sách và toàn xã hội. Chúng ta đang bước vào giai đoạn “phải làm hoặc sẽ mất tất cả”. Giảm phát thải không thể chờ đợi thêm: các quốc gia, doanh nghiệp và cá nhân đều phải có hành động cụ thể, táo bạo và cấp bách. Nếu không, trong thời gian không xa, nhân loại có thể sẽ vượt qua giới hạn không thể đảo ngược của khí hậu Trái đất.

HÙNG LÂM