Trước thách thức biến đổi khí hậu đe dọa các di sản văn hóa, 39 quốc gia châu Á – Thái Bình Dương đang biến tri thức bản địa và đa dạng văn hóa thành công cụ đối phó với khủng hoảng khí hậu toàn cầu. Những nỗ lực này không chỉ nhằm bảo tồn di sản văn hóa mà còn hướng tới mục tiêu phát triển bền vững lâu dài cho toàn khu vực.

Ấn Độ đồng chủ trì hội nghị UNESCO tham vấn khu vực với các nước châu Á – Thái Bình Dương về các chính sách văn hóa và phát triển bền vững trong hai ngày 5 và 6-2 tại New Delhi, Ấn Độ. Ảnh: UNESCO

Tại hội nghị UNESCO tham vấn khu vực diễn ra ở New Delhi đầu tháng 2-2025, các nhà hoạch định chính sách văn hóa trong khu vực đã cam kết tích hợp tri thức bản địa vào chiến lược khí hậu. Bộ trưởng Văn hóa và Du lịch Ấn Độ Shri Gajendra Singh Shekhawat nhấn mạnh cần đưa văn hóa trở thành mục tiêu độc lập trong chương trình nghị sự phát triển hậu 2030. Cam kết này thể hiện sự chuyển biến quan trọng trong nhận thức về vai trò của văn hóa đối với phát triển bền vững trong khu vực.

Khi tri thức bản địa gặp khoa học hiện đại

Việc kết hợp tri thức bản địa với công nghệ hiện đại đang mở ra nhiều hướng đi mới đầy tiềm năng. Tại COP28 (Dubai, UAE), sự ra đời của Nhóm bạn bè về hành động khí hậu dựa trên văn hóa đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc thừa nhận vai trò của tri thức truyền thống. Nhiều quốc gia trong khu vực đã bắt đầu tích hợp kiến thức bản địa vào các chương trình nghiên cứu và phát triển công nghệ môi trường.

Ông Ernesto Ottone-Ramirez, Trợ lý Tổng Giám đốc UNESCO về Văn hóa khẳng định: “Tri thức bản địa đóng vai trò then chốt trong địa chất học, quản lý đất đai và hệ thống lương thực, đồng thời là công cụ quan trọng trong giám sát văn hóa và môi trường. Cam kết của chúng tôi trong việc thúc đẩy quyền đóng góp, tham gia và thụ hưởng văn hóa như một nguồn phát triển, công bằng và gắn kết xã hội sẽ tiếp tục được duy trì với sự nỗ lực cao nhất”.

Đáng chú ý, các quốc gia đang tích cực phát triển các hướng dẫn thực hiện để giúp các nước thành viên xây dựng chính sách ứng phó với tác động khắc nghiệt của biến đổi khí hậu đối với ngành văn hóa và giảm dấu chân carbon của ngành này. UNESCO đã thông qua Văn kiện Chính sách về hành động khí hậu cho Di sản Thế giới, đề ra các biện pháp nhận diện và giảm thiểu rủi ro khí hậu. Văn kiện này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy các phương pháp canh tác truyền thống, kiến trúc xanh và quản lý tài nguyên bền vững của các cộng đồng bản địa.

Khi văn hóa trở thành giải pháp

Hội nghị Thế giới về Chính sách Văn hóa và phát triển bền vững (Mondiacult 2025) sẽ diễn ra từ ngày 29-9 đến 1-10-2025 tại Barcelona, Tây Ban Nha. Sự kiện này kế thừa tuyên bố Mondiacult 2022, nhấn mạnh văn hóa là lợi ích công cộng cần được công nhận trong các chương trình phát triển sau 2030. Hội nghị dự kiến sẽ tập trung thảo luận về các giải pháp sáng tạo trong việc kết hợp bảo tồn di sản với phát triển kinh tế xanh.

Ông Jordi Martí Grau, Thứ trưởng Văn hóa Tây Ban Nha nhấn mạnh, hòa bình, văn hóa và phát triển tạo thành tam giác thiết yếu ngăn ngừa xung đột. Các quốc gia đang đẩy mạnh cam kết nguồn lực cho chiến lược phòng ngừa và tăng cường khả năng chống chịu, đồng thời “xanh hóa” ngành văn hóa. Những nỗ lực này bao gồm việc áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng trong các không gian văn hóa, phát triển du lịch văn hóa bền vững và thúc đẩy các ngành công nghiệp sáng tạo thân thiện với môi trường.

Các tổ chức xã hội dân sự đang đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối bảo tồn di sản với hành động khí hậu. Theo UNESCO, nhiều tổ chức triển khai sáng kiến bảo tồn di sản văn hóa kết hợp phát triển du lịch bền vững và sử dụng tri thức truyền thống trong thích ứng với khí hậu. Họ cũng tích cực tổ chức các chương trình giáo dục cộng đồng, nâng cao nhận thức về mối liên hệ giữa văn hóa và biến đổi khí hậu.

Cam kết của 39 quốc gia châu Á – Thái Bình Dương tại New Delhi mở ra chương mới trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, biến văn hóa thành một phần của giải pháp thay vì chỉ là đối tượng cần bảo vệ. Sự chuyển đổi này đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cách tiếp cận về bảo tồn di sản và phát triển bền vững trong khu vực.

TRẦN ĐẮC LUÂN (Tổng hợp từ các báo cáo về hội nghị Mondiacult 2025 trên trang web của UNESCO)