Châu Âu đang đối mặt với nghịch lý đáng báo động: dù sở hữu hệ thống y tế hàng đầu thế giới, mỗi năm vẫn có 76.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong và khoảng cách chăm sóc sức khỏe giữa các quốc gia trong châu lục này ngày càng gia tăng.

Turkmenistan và Tajikistan, hai quốc gia thuộc WHO châu Âu, có tỷ lệ tử vong trẻ em cao gấp 20 lần so với các nước trong Liên minh châu Âu (EU). Đó là phát hiện đáng lo ngại từ báo cáo mới nhất công bố ngày 25-2 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khu vực châu Âu, phản ánh thực tế phũ phàng: dù được biết đến với hệ thống y tế mạnh mẽ, châu Âu đang “tụt hậu” trong việc bảo vệ những sinh mệnh dễ tổn thương nhất và khu vực này đang “phần lớn trì trệ hoặc thậm chí tụt hậu về một loạt các chỉ số từ sức khỏe trẻ em và thanh, thiếu niên đến các bệnh mãn tính”.

Năm 2022, WHO ghi nhận con số đáng báo động: 75.647 trẻ em tử vong trước sinh nhật lần thứ 5 tại khu vực châu Âu, theo AFP. Đây không phải là con số từ một khu vực nghèo đói hay xung đột, mà là từ 53 quốc gia trong khu vực mà WHO định nghĩa là “châu Âu”, bao gồm cả một số nước ở Trung Á.

Điều đáng lo ngại hơn cả là sự chênh lệch rất lớn giữa các nước trong cùng khu vực. Trong khi hầu hết các nước thuộc Liên minh Châu Âu (EU) có tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi chỉ từ 1,5 đến 4,1 trên 1.000 ca sinh, tại Turkmenistan và Tajikistan, con số này dao động từ 18,2 đến 40,4, theo AFP. Như vậy, chỉ cần di chuyển vài chục km qua biên giới, nguy cơ tử vong của một đứa trẻ có thể tăng lên gấp 20 lần. Sự chênh lệch này không chỉ phản ánh sự khác biệt về hệ thống y tế mà còn cho thấy bất bình đẳng sâu sắc về kinh tế-xã hội giữa các nước trong cùng khu vực. Mặc dù châu Âu có một số hệ thống y tế tốt nhất thế giới, nhưng nhiều quốc gia, đặc biệt là ở Đông Âu và Trung Á, vẫn chưa thể đảm bảo việc mọi đứa trẻ đều có quyền tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao.

Theo WHO, 5 nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi tại khu vực châu Âu là: biến chứng khi sinh non, ngạt khi sinh, dị tật tim bẩm sinh, nhiễm trùng đường hô hấp dưới và nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ sinh. Đáng chú ý, đây đều là những nguyên nhân có thể phòng ngừa hoặc điều trị được với hệ thống y tế chất lượng cao.

Một trong những nguyên nhân quan trọng khiến châu Âu đang “tụt hậu” trong việc bảo vệ sức khỏe trẻ em là vấn đề thực phẩm không lành mạnh. Việc tiếp thị các sản phẩm có hàm lượng muối, chất béo và đường cao có ảnh hưởng tiêu cực đến thói quen tiêu thụ thực phẩm của thanh, thiếu niên cùng với các bệnh tật lâu dài. Tuy nhiên, hầu hết các nước vẫn cho phép các hoạt động tiếp thị có hại như vậy tiếp tục.
Tình hình trở nên tồi tệ hơn với sự bùng phát trở lại của các bệnh truyền nhiễm có thể phòng ngừa bằng vắc-xin. Năm 2023, có tới 58.000 ca sởi được báo cáo tại 41 nước thành viên của WHO châu Âu, tăng tới 30 lần so với năm trước đó. Theo WHO, nguyên nhân chính là tỷ lệ tiêm chủng không tối ưu trong những năm gần đây, trong môi trường gia tăng tâm lý chống vắc-xin được thúc đẩy bởi các thông tin sai lệch.

Ngoài ra, tình trạng béo phì ở trẻ em cũng là vấn đề nghiêm trọng khi gần 1/3 trẻ trong độ tuổi đi học bị thừa cân, trong đó có 1/8 trẻ bị béo phì. Tiến sĩ Hans Kluge, Giám đốc của WHO khu vực châu Âu, cảnh báo: “Trong thế giới trực tuyến và kết nối, trớ trêu thay khi những người trẻ lại cảm thấy cô đơn hơn bao giờ hết, nhiều người đang vật lộn với cân nặng và sự tự tin, dẫn đến sức khỏe kém khi trưởng thành”.

Hiện, chi phí y tế trở thành gánh nặng tài chính nghiêm trọng cho nhiều gia đình tại châu Âu, đặc biệt tại các quốc gia có hệ thống y tế kém phát triển.

Theo WHO, tại 25 quốc gia thành viên, ước tính 5% hộ gia đình phải đối mặt với chi phí y tế vô cùng nặng nề, có nghĩa là chi phí chăm sóc sức khỏe khiến họ không thể đáp ứng các nhu cầu cơ bản khác như thực phẩm và năng lượng. Đáng chú ý, tỷ lệ hộ gia đình phải đối mặt với chi phí y tế nặng nề dao động từ dưới 1% đến trên 21% tùy theo quốc gia.

TRẦN ĐẮC LUÂN