Lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) nhất trí tăng cường phòng thủ trước các mối đe dọa khác bằng cách tăng chi tiêu quân sự và khắc phục những lỗ hổng về năng lực quân sự.

Thủ tướng Anh Keir Starmer (bên trái) gặp Tổng thư ký NATO Mark Rutte tại trụ sở NATO ở Brussels (Bỉ) ngày 3 -2. Ảnh: Morning Star

Ngày 3-2, hội nghị thượng đỉnh bất thường giữa các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU), Tổng Thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Thủ tướng Anh diễn ra tại Brussel (Bỉ), với trọng tâm là việc châu Âu tăng cường khả năng phòng thủ và sự hợp tác với chính quyền Mỹ. Hội nghị lần này sẽ định hướng cho Ủy ban châu Âu xây dựng “Sách Trắng” về quốc phòng, dự kiến công bố vào tháng 3-2025.

Reuters dẫn lời Chủ tịch Hội đồng châu Âu (EC) Antonio Costa cho rằng hội nghị đề ra định hướng châu Âu cần tự chủ hơn trên phương diện quốc phòng. Các cuộc trao đổi sẽ xoay quanh những chủ đề chính: nhu cầu phát triển phương tiện phòng thủ của châu Âu; đẩy mạnh về tài chính, đặc biệt những đóng góp từ các tập đoàn tư nhân vào công nghiệp quốc phòng, tối ưu hóa các chi tiêu quân sự; đẩy mạnh quan hệ NATO – EU. “Chúng ta đã làm được rất nhiều, nhưng cần làm nhiều hơn. Chúng ta cần làm nhanh hơn, mạnh mẽ hơn, hiệu quả hơn và phải làm cùng nhau”, AP dẫn phát biểu của ông Antonio Costa sau hội nghị.

Có thể nhận ra rằng điểm đáng chú ý của hội nghị thượng đỉnh bất thường EU-NATO-Thủ tướng Anh lần này đánh dấu “ba lần đầu”, đó là: lần đầu tiên các nhà lãnh đạo EU gặp nhau kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên thệ nhậm chức; lần đầu tiên một cuộc họp EU chỉ dành riêng cho quốc phòng và lần đầu tiên một nhà lãnh đạo Anh tham gia kể từ sau sự kiện Brexit – chỉ dấu cho thấy tính cấp bách của vấn đề an ninh châu Âu đang ở mức cao như thế nào. Bên cạnh đó, cuộc gặp đặc biệt này cũng tập trung vào ba vấn đề: đối phó với những thách thức an ninh mới, chống chọi các chính sách mới của đồng minh chiến lược từ bên kia bờ Đại Tây Dương, và để châu Âu “độc lập” hơn về chiến lược an ninh.

Hội nghị được tổ chức giữa lúc căng thẳng địa chính trị leo thang với nhiều mối đe dọa khác nhau: Ukraine với lo ngại về khả năng Mỹ cắt giảm viện trợ và thái độ mập mờ của ông Trump đối với NATO; Trung Đông với  bất ổn gia tăng đe dọa an ninh năng lượng và làm dấy lên làn sóng di cư; không gian mạng với hàng loạt cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng thiết yếu của EU.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết, xung đột tại Ukraine và các chính sách của chính quyền Tổng thống Trump đang cổ vũ châu Âu đi trên con đường độc lập hơn. “Châu Âu phải đoàn kết hơn, chủ động hơn trong các vấn đề an ninh tập thể”, RFI dẫn lời ông Macron. Giới quan sát cho rằng, những tuyên bố nói trên từ giới lãnh đạo châu Âu càng cho thấy “lục địa già” dường như thức tỉnh sau một thời gian lơ là đầu tư phát triển quốc phòng và bị phụ thuộc sâu sắc vào Mỹ.

Tăng chi tiêu quốc phòng luôn là chủ đề nóng trong nhiều chương trình nghị sự của châu Âu. Theo ước tính của EU, năm 2024, các quốc gia trong khối chi trung bình 1,9% GDP cho quốc phòng, tương đương khoảng 326 tỷ Euro (334,48 tỷ USD), tăng 30% so với năm 2021. Brussel có kế hoạch đề ra mục tiêu đầu tư thêm 500 tỷ euro trong thập niên sắp tới để bảo đảm khả năng tự vệ cho toàn khối, nhằm bớt lệ thuộc vào Washington về mặt an ninh trong lúc Tổng thống Trump gia tăng áp lực đòi các thành viên trong NATO phải tăng chi phí quốc phòng lên 5% GDP, một con số mà khó có quốc gia nào đạt được, kể cả Mỹ. Đồng thời, một vấn đề khác cũng đang khiến châu Âu hết sức lo ngại là Mỹ hối thúc các đồng minh châu Âu mua thêm hàng của Mỹ để cân bằng cán cân thương mại hiện vốn đang bất lợi cho Washington.

Trước đó, trả lời phỏng vấn với tờ Bild am Sonntag của Đức, Tổng thư ký NATO Mark Rutte kêu gọi các quốc gia thành viên của liên minh quân sự này phải tăng cường đáng kể chi tiêu quốc phòng. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra lúc này là EU cần có những hành động cụ thể nào để huy động nguồn tài chính cho đợt gia tăng chi tiêu quốc phòng này. Một số quốc gia thành viên EU đề xuất phát hành trái phiếu chung để huy động 500 tỷ euro cho quốc phòng trong thập niên tới, nhưng Đức phản đối do lo ngại gánh nặng tài chính. Chưa kể, dù thể hiện quyết tâm tăng cường tự chủ, song EU vẫn phải đối mặt với rào cản nội bộ: chia rẽ về tài chính, áp lực chính trị từ các đảng cực hữu, và sự phụ thuộc vào công nghệ quân sự Mỹ.

Có thể nói hội nghị chỉ là bước khởi đầu trong hành trình dài hướng tới mục tiêu “châu Âu quốc phòng” với nhiều thách thức. Thực tế này khiến giới chức châu Âu vẫn thận trọng cho rằng châu lục này cần duy trì quan hệ với Mỹ và việc củng cố quốc phòng châu Âu trong khuôn khổ liên minh xuyên Đại Tây Dương là con đường đúng đắn.

LÊ MINH HÙNG