Ngày 14-5, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Góp ý dự thảo, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội thảo luận về việc thu hẹp quyền chất vấn của đại biểu HĐND quy định tại khoản 5, Điều 1 dự thảo nghị quyết sửa đổi, bổ sung khoản 2, Điều 115, Hiến pháp 2013.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy phát biểu thảo luận. Ảnh: VŨ HƯNG

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy cho rằng, giải thích của ban soạn thảo có hai lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với chánh án tòa án nhân dân, viện trưởng viện kiểm sát nhân dân. Lý do thứ nhất, sắp tới, theo chủ trương của Đảng về kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, sẽ không tổ chức tòa án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân cấp huyện mà thay thế bằng các tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Lý do thứ hai, tuy Hiến pháp không quy định thẩm quyền chất vấn, HĐND vẫn thực hiện được thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương (bao gồm giám sát hoạt động của tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn) và HĐND vẫn có quyền kiến nghị với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Đại biểu bày tỏ không đồng tình với cả hai lý do trên, vì trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực, vẫn còn tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh thì rất khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri lý do vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu hai cơ quan này như Hiến pháp 2013 quy định. Tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện.

Theo đại biểu, nếu quy định như vậy, tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND và nếu vậy thì dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ. Đại biểu đề nghị trước khi thông qua mô hình tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực, Quốc hội xem xét kỹ về việc tổ chức thực hiện giám sát đối với các cơ quan này.

Cũng theo đại biểu, lý do thứ hai mâu thuẫn với lý do thứ nhất. Nếu đã cho rằng tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào. Phải chăng thẩm quyền ấy chỉ ngang với thẩm quyền giám sát đối với các doanh nghiệp Trung ương đóng trên địa bàn.

Theo đại biểu, lập luận của ban soạn thảo đã đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau, trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý rất khác nhau. Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu chánh án hoặc viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri. Trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với chánh án tòa án nhân dân, viện trưởng viện kiểm sát nhân dân. Do đó, nhận định rằng “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát.

Từ các lý do đã trình bày, đại biểu Kim Thúy đề nghị Quốc hội xem xét giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và khu vực trong Hiến pháp, hoặc ít nhất để ngỏ một nguyên tắc hiến định về vấn đề này, tạo cơ sở cho luật chuyên ngành quy định cụ thể phù hợp với mô hình tổ chức mới.

Góp ý về dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, đại biểu Nguyễn Duy Minh, Phó trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố thống nhất với sự cần thiết phải sửa đổi luật; đồng thời góp ý một số nội dung trọng tâm để cơ quan soạn thảo bổ sung hoàn chỉnh.

Theo đại biểu, tại Điều 9, đề nghị xem xét giao thẩm quyền cho HĐND cấp tỉnh quyết định thành lập, giải thể, nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới và đổi tên đơn vị hành chính đối với cấp xã nhằm tạo điều kiện thuận lợi, linh hoạt cho địa phương trong việc tổ chức cấp chính quyền cấp xã phù hợp tình hình thực tế, diễn biến đời sống kinh tế – xã hội, hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ở địa phương, quy mô diện tích, dân số và trình độ quản lý, mức độ ứng dụng công nghệ số trong quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, Điều 12, 13 về cơ bản kế thừa luật hiện hành về phân cấp, phân quyền, đồng thời bổ sung khoản 3 Điều 12 và khoản 6 Điều 13 nhằm quy định trách nhiệm và quyền hạn của chính quyền địa phương đối với việc đề xuất phân quyền, phân cấp. Điều đó là cần thiết nhưng cần làm rõ vai trò, trách nhiệm của Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương trong vai trò kiến tạo chính sách, quản trị quốc gia.

Theo đại biểu, thực hiện chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã thì phạm vi, đối tượng giám sát của HĐND cấp tỉnh tăng lên rất nhiều, được phân cấp thêm nhiều nhiệm vụ, quyền hạn, số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh cũng tăng lên nhiều so với trước đây. Vì vậy, để bảo đảm hiệu quả hoạt động, đại biểu đề nghị Quốc hội xem xét tăng số lượng đại biểu chuyên trách của HĐND cấp tỉnh so với dự thảo. Đại biểu cũng nêu ra con số cụ thể, đó là: hai phó chủ tịch HĐND là đại biểu hoạt động chuyên trách; trưởng các ban của HĐND là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách; mỗi ban của HĐND có 2 phó trưởng ban và có ít nhất 1 ủy viên là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách.

VŨ HƯNG-NGỌC PHÚ