Liên minh châu Âu (EU) đưa ra lộ trình nhằm chấm dứt nhập nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2027 nhằm củng cố quyền tự chủ năng lượng. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể bị kéo lùi bởi những mâu thuẫn nội tại, lợi ích chồng chéo giữa các thành viên và những ràng buộc thực tiễn của thị trường năng lượng.

LNG từ Mỹ hiện đang thống trị nguồn cung cho EU nhưng lại thiếu độ tin cậy. Ảnh: Stefan Sauer/dpa/picture alliance

Những rào cản ban đầu

Theo DW, kế hoạch đoạn tuyệt với năng lượng Nga do Ủy ban châu Âu đề xuất nêu rõ hai mốc thời gian quan trọng: chấm dứt các hợp đồng mới và các hợp đồng giao ngay ngắn hạn với các nhà cung cấp của Nga từ cuối năm 2025 và hướng tới việc ngừng toàn bộ hoạt động nhập khẩu khí đốt Nga từ cuối năm 2027. Ủy viên năng lượng châu Âu Dan Jorgensen, người đứng đằng sau kế hoạch này, cho biết lộ trình này sẽ giúp EU giành lại sự độc lập về năng lượng từ Nga. Kế hoạch dự kiến sẽ được đưa ra bỏ phiếu vào tháng 7-2025.

Mặc dù chỉ cần cuộc bỏ phiếu với đa số đủ điều kiện, nhưng chia rẽ nội tại vẫn hiện hữu và là rào cản lớn. Các quốc gia như Hungary, Slovakia và Áo, tất cả đều vẫn phụ thuộc vào khí đốt đường ống của Nga, đã phản đối những động thái tương tự trong quá khứ. Đặc biệt, Thủ tướng Hungary Viktor Orban tuyên bố sẽ chặn mọi hạn chế năng lượng mới và liên tục đe dọa sẽ lật ngược toàn bộ khuôn khổ trừng phạt của EU vốn đòi hỏi sự đồng thuận nhất trí từ 27 quốc gia thành viên để gia hạn sau mỗi 6 tháng.

Tương tự, cả Pháp và Bỉ cũng đều tỏ ra dè dặt. Đây là những thành viên sáng lập của khối, nhưng cũng lại nằm trong số những khách hàng lớn nhất mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Nga. Pháp muốn ưu tiên chiến lược đa dạng hóa nguồn cung còn Bỉ yêu cầu Ủy ban châu Âu phải cung cấp báo cáo đánh giá chi tiết tác động kinh tế của đề xuất. Những diễn biến này càng khiến giới chức EU rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan.

Thực trạng phụ thuộc vẫn cao

Động thái của EU diễn ra trong bối cảnh lượng nhập khẩu LNG từ Nga vào EU tăng mạnh. Dù tổng lượng nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch của EU từ Nga giảm kể từ cuộc xung đột ở Ukraine bắt đầu vào năm 2022, nhưng lượng nhập khẩu LNG và khí đốt đường ống của Nga tăng 18% năm 2024, theo Eurostat. Pawel Czyzak, nhà nghiên cứu tại viện nghiên cứu năng lượng Ember, có trụ sở tại Anh, nhận định với DW rằng: “Châu Âu rất khó thoát khỏi hoàn toàn nguồn năng lượng của Nga”. Mặc dù tỷ trọng khí đốt của Nga trong hỗn hợp năng lượng của EU đã giảm, ông lưu ý rằng nó vẫn chiếm 17 – 19% tổng lượng nhập khẩu năm 2024.

Một mặt, EU phải đối mặt với áp lực khẩn trương chấm dứt quan hệ năng lượng với Nga. Mặt khác, việc cố xa rời nguồn cung từ Nga gây ra những thách thức về kinh tế đối với EU với giá năng lượng tăng vọt cho ngành công nghiệp và cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt ngày càng trầm trọng đối với các hộ gia đình. Châu Âu đã phải chi hơn 100 tỷ USD cho nhập khẩu khí đốt và LNG, cùng với 26 tỷ USD cho nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2024.

Cách tiếp cận của EU về chính sách năng lượng thông qua kế hoạch mới cũng cho thấy sự không nhất quán. Đến nay, LNG vẫn chưa nằm trong các gói trừng phạt của EU đối với Nga. Tháng 3-2025, Ủy ban châu Âu thực hiện một quy định cấm vận chuyển LNG của Nga qua các cảng châu Âu đến các quốc gia ngoài EU. Tuy nhiên, việc nhập khẩu LNG của Nga để tiêu thụ trong nước tại châu Âu vẫn không bị ảnh hưởng và một số quốc gia đã tận dụng điều này.

Theo Viện Kinh tế Năng lượng và phân tích tài chính (IEEFA), LNG của Nga tiếp tục vào châu Âu chủ yếu thông qua Pháp, Bỉ và Tây Ban Nha. Thực tế này làm phức tạp thêm kế hoạch REPowerEU năm 2022 của EU nhằm giảm sự phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch Nga, thúc đẩy năng lượng tái tạo và đa dạng hóa nhà cung cấp.

Ở góc nhìn khác, các chuyên gia khác nhận định, những gì EU đã làm là chuyển từ nhà cung cấp rủi ro này sang nhà cung cấp rủi ro khác. LNG từ Mỹ vốn đắt đỏ và biến động hiện đang thống trị nguồn cung cấp của EU, nhưng giới quan sát lại lại đặt câu hỏi về độ tin cậy của nó bởi Mỹ đang sử dụng vị thế địa chính trị của mình để gây sức ép buộc châu Âu mua khí đốt và thậm chí đe dọa áp thuế khi châu Âu không tuân thủ.

Cách tiếp cận “thực tế và hợp lý” của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Nga cũng thúc đẩy suy đoán rằng một số quốc gia châu Âu và các công ty năng lượng đã để mắt đến việc quay trở lại sử dụng nhiên liệu của Nga. Patrick Pouyanne, Tổng Giám đốc điều hành TotalEnergies (Pháp), cho biết các đường ống nối các mỏ khí đốt Siberia với Trung Âu có khả năng bắt đầu hoạt động trở lại và “lục địa già” sẽ không hoàn toàn phản đối lời mời gọi về năng lượng giá rẻ. Điều này càng cho thấy, tính toán về năng lượng của EU cuối cùng có thể phải nhường chỗ cho các nguyên tắc cơ bản của thị trường bởi cho biết các ông chủ năng lượng chỉ quan tâm đến lợi nhuận.

Việc từ bỏ năng lượng Nga không chỉ là vấn đề kỹ thuật hay kinh tế, mà còn là bài kiểm tra lớn nhất đối với tính thống nhất, năng lực hành động và niềm tin chiến lược của EU.

THƯ LÊ