Sau nhiều tháng cảnh báo, kinh tế toàn cầu bắt đầu cảm nhận sức ép từ thuế quan của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Từ các tập đoàn đa quốc gia nổi tiếng đến doanh nghiệp nhỏ buộc phải cắt giảm mục tiêu doanh thu, tính toán sa thải nhân sự và điều chỉnh kế hoạch kinh doanh.

Từ các tập đoàn đa quốc gia lớn cho đến các công ty thương mại điện tử nhỏ lẻ đã cắt giảm mục tiêu bán hàng vào tuần trước. Ảnh minh họa: AFP

Những phản ứng nói trên rõ ràng không phải mang tính cá biệt mà đang dần trở thành xu hướng trên phạm vi toàn cầu. Cùng lúc đó, nhiều nền kinh tế lớn cũng hạ dự báo tăng trưởng sau loạt dữ liệu kinh tế ảm đạm. Thuế quan gây tranh cãi do ông Trump áp đặt càng làm đình trệ guồng quay của kinh tế thế giới vốn đã vận hành suôn sẻ trong nhiều thập kỷ nhờ thương mại tự do và ổn định. Tuần trước, Trung Quốc cho biết họ đang xem xét đề nghị từ Mỹ về việc tổ chức đàm phán liên quan đến mức nhập khẩu. Chính quyền ông Trump cũng phát tín hiệu cho thấy họ đang tiến gần đến việc đạt thỏa thuận với các quốc gia như Ấn Độ, Hàn Quốc và Nhật Bản để ngăn việc áp thêm thuế trong vài tuần tới.

Thị trường tài chính vẫn đặt cược Mỹ và Trung Quốc sẽ tránh cuộc chiến thương mại toàn diện và ông Trump sẽ tìm cách đạt các thỏa thuận để tránh việc áp thêm thuế với các nước khác, song chính sự bất định về điểm dừng của chính sách thuế quan này trở thành yếu tố cản trở lớn đối với kinh tế toàn cầu. “Đây là cú sốc tiêu cực nghiêm trọng đối với thế giới trong ngắn hạn. Mục tiêu cuối cùng của chính sách thuế này có thể xa hơn và nghiêm trọng hơn so với dự kiến ban đầu”, bà Isabelle Mateos y Lago, chuyên gia kinh tế trưởng của ngân hàng BNP Paribas (Pháp) nhận định với Reuters.

Dưới góc nhìn của giới chuyên gia, sự khó lường, chứ không chỉ là mức thuế cao, mới là yếu tố khiến các doanh nghiệp hoang mang. Do đó, nhiều công ty như nhà sản xuất thiết bị gia dụng Electrolux (Thụy Điển) đã giảm triển vọng kinh doanh, trong khi các tập đoàn như Volvo Cars, hãng công nghệ Logitech và hãng đồ uống Diageo đều tuyên bố từ bỏ mục tiêu tài chính.

Không chỉ các “ông lớn” mới gặp khó. Việc Mỹ bãi bỏ quy định “de minimis”, cho phép miễn thuế với các gói hàng thương mại điện tử có giá trị dưới 800 USD từ Trung Quốc, được xem là cú sốc đặc biệt nghiêm trọng. Cindy Allen, CEO của công ty tư vấn thương mại toàn cầu Trade Force Multiplier, thẳng thắn cho biết: “Từ mức thuế 0% lên tới 145% là điều không thể chấp nhận đối với cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ đang chọn cách rút khỏi thị trường hoàn toàn”.

Triển vọng không mấy sáng sủa về chính sách thuế khiến Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) phải hạ dự báo tăng trưởng vào tuần trước. Căng thẳng thương mại cũng là lý do chính được các nhà dự báo viện dẫn khi điều chỉnh giảm triển vọng tăng trưởng ở Hà Lan và khu vực Trung Đông – Bắc Phi (MENA).

Dù các chỉ số kinh tế chính thức vẫn chưa phản ánh rõ tâm lý bi quan, nhưng điều này bắt đầu xuất hiện trong các khảo sát chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI), chỉ số tài chính đo lường hoạt động của nền kinh tế sản xuất, tại các nhà máy trên khắp thế giới. Theo AP, hoạt động sản xuất của Trung Quốc trong tháng 4-2025 giảm mạnh nhất trong vòng 16 tháng, theo khảo sát được công bố tuần trước. Tại Anh, các nhà máy cũng ghi nhận mức sụt giảm xuất khẩu mạnh nhất trong gần 5 năm qua.

Một số dữ liệu tích cực tại Đức, nền kinh tế xuất khẩu lớn, được cho là chỉ là kết quả tạm thời của việc các nhà máy “chạy trước” đơn hàng để tránh thuế và thực tế này có thể dẫn đến sự sụt giảm rất mạnh trong vài tháng tới như lời cảnh báo của ông Cyrus de la Rubia, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng thương mại Hamburg. Trong khi đó, tình trạng “chạy đơn” này cũng có thể giúp hoạt động sản xuất tại Ấn Độ đạt mức cao nhất trong 10 tháng vào tháng 4-2025. Với mức thuế thấp hơn so với Trung Quốc và hiện đang thu hút một phần dây chuyền sản xuất của “gã khổng lồ” Apple, Ấn Độ có thể trở thành bên hưởng lợi thật sự. “Ấn Độ đang ở vị trí thuận lợi để trở thành lựa chọn thay thế Trung Quốc trong vai trò nhà cung cấp hàng hóa cho Mỹ trong ngắn hạn”, ông Shilan Shah, chuyên gia kinh tế thị trường mới nổi tại Capital Economics nhận định với Reuters; đồng thời dự báo rằng các mức thuế trừng phạt đối với Trung Quốc sẽ còn duy trì lâu dài.

Hiện, hầu hết các nhà kinh tế đều gọi chính sách thuế quan của ông Trump là “cú sốc cầu” (sự kiện đột ngột làm tăng hoặc giảm nhu cầu về hàng hóa hoặc dịch vụ tạm thời) đối với kinh tế toàn cầu bởi vì việc khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ sẽ kéo giảm hoạt động kinh tế ở nhiều quốc gia khác.

Mặt tích cực duy nhất là việc giá nhập khẩu cao hơn có thể giảm áp lực lạm phát, từ đó tạo điều kiện để các ngân hàng trung ương có dư địa cắt giảm lãi suất để hỗ trợ tăng trưởng. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu những cú hích từ chính sách thương mại của ông Trump nhằm tái cân bằng hệ thống thương mại theo hướng có lợi hơn cho Mỹ có đủ mạnh để buộc các nền kinh tế lớn như Trung Quốc hay các nước trong Khu vực đồng euro (Eurozone) phải cải tổ mô hình tăng trưởng, từ tập trung xuất khẩu sang thúc đẩy tiêu dùng nội địa hay không. Câu trả lời vẫn còn bỏ ngỏ, nhưng rõ ràng “bóng mây thuế quan” đang phủ lên toàn cảnh kinh tế toàn cầu.

THƯ LÊ