Sự gia tăng bất ổn ở Trung Đông làm lu mờ triển vọng của thị trường toàn cầu khi việc đóng cửa eo biển Hormuz có thể khiến giá dầu thô tăng cao, kinh tế Mỹ trước quy cơ lạm phát trở lại và loạt vấn đề phức tạp khác.

Tàu chở dầu đi qua eo biển Hormuz. Ảnh: Reuters/Hamad I Mohammed

Căng thẳng Iran-Isreal chưa hạ nhiệt, lại thêm sự can dự của Mỹ càng làm gia tăng rủi ro kinh tế toàn cầu trong bối cảnh các nền kinh tế lớn vẫn còn vật lộn với áp lực lạm phát và xu hướng giảm tốc. Trong bối cảnh giá dầu đang trên đà giảm, căng thẳng tại khu vực Trung Đông đã đảo ngược xu hướng này.

Ngày 22-6, Press TV đưa tin, Quốc hội Iran phê chuẩn việc đóng cửa eo biển Hormuz. Việc đóng cửa eo biển vận chuyển khoảng 20% sản lượng dầu toàn cầu mỗi ngày được cho là sẽ tác động lớn đến thị trường năng lượng thế giới. Hàng loạt quốc gia xuất khẩu dầu khí lớn như Saudi Arabia, Iran và Iraq đều phụ thuộc vào tuyến vận tải huyết mạch này để đưa các mặt hàng năng lượng ra thị trường quốc tế. Là đối tác nhập khẩu dầu mỏ lớn nhất của Iran, Trung Quốc sẽ phải đối mặt với hậu quả rõ rệt nhất từ bất kỳ sự gián đoạn nào đối với nguồn cung dầu mỏ.

Với những diễn biến mới nhất ở Trung Đông, thế giới dường như đang bước vào vòng xoáy khủng hoảng không đoán định, với những hệ lụy tức thời đã bắt đầu lan rộng trên cả ba phương diện: năng lượng, tài chính và địa chính trị toàn cầu. Đó là lý do vì sao Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio phải nhanh chóng kêu gọi Trung Quốc thúc giục Iran không đóng eo biển Hormuz này. Việc đóng cửa eo biển này không đơn thuần là động thái trả đũa quân sự, mà là đòn giáng trực diện vào hệ sinh thái kinh tế toàn cầu. SCMP ngày 22-6 dẫn nhận định của ông He Jiahua, nhà phân tích tại Zhongtai Securities, cho biết: “Đợt căng thẳng địa chính trị này xuất hiện trong xu hướng giảm giá dầu rộng hơn, vì vậy tác động trước mắt tương đối hạn chế. Tuy nhiên, nếu Iran đóng cửa eo biển Hormuz, giá dầu có thể tăng vọt lên mức 100-120 USD”.

Iran hiểu rằng họ không thể đối đầu với sức mạnh quân sự Mỹ-Israel một cách đối xứng, nhưng lại nắm giữ con át chủ bài: vị trí chiến lược của eo biển Hormuz. Khi tuyến vận tải này bị chặn, không chỉ các quốc gia vùng Vịnh, mà cả những nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, các khách hàng lớn nhất của dầu Trung Đông, đều sẽ chịu cú sốc năng lượng chưa từng có. Một lần nữa, dầu mỏ lại trở thành công cụ chính trị.

Theo SCMP, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đang đối mặt với bài toán khó. Trước khi xung đột xảy ra, thị trường kỳ vọng Fed sẽ cắt giảm lãi suất hai lần trong năm nay nhằm hỗ trợ tăng trưởng. Tuy nhiên, nếu giá năng lượng leo thang khiến lạm phát tăng trở lại, Fed có thể phải giảm tốc độ hoặc hoãn các đợt cắt giảm lãi suất, gây ra thêm bất ổn trên thị trường tài chính. Một số tổ chức dự báo Mỹ có thể điều chỉnh chính sách thuế quan để giảm áp lực lạm phát lõi, tạo dư địa cho việc nới lỏng tiền tệ. Tuy vậy, việc này còn phụ thuộc vào diễn biến thực tế của xung đột và phản ứng thị trường.

Ngày 23-6, các chỉ số chứng khoán chính giảm tại châu Á trong thời gian ngắn khi các nhà đầu tư lo lắng chờ diễn biến tiếp theo ở Trung Đông, qua đó dẫn đến rủi ro đối với hoạt động toàn cầu và lạm phát. Cổ phiếu Mỹ thường giảm ngay từ đầu do tâm lý sợ rủi ro gia tăng và phục hồi khi triển vọng trở nên rõ ràng hơn. Trong khi đó, vàng, với tư cách là tài sản trú ẩn an toàn, được kỳ vọng sẽ phản ứng mạnh hơn USD trước các cú sốc địa chính trị, theo nhận định của các nhà phân tích từ Citic Securities.

Khác với những lần xung đột trước, lần này thị trường không còn kỳ vọng vào “lằn ranh đỏ” giới hạn, bởi ba yếu tố nguy hiểm đã hội tụ: một cuộc tấn công trực tiếp và có chủ đích vào cơ sở hạt nhân; sự tham gia quân sự công khai của cả Mỹ và Iran, và đặc biệt là tác động hệ thống lên nguồn cung năng lượng toàn cầu. Chính những điều đó khiến cho thị trường không thể định lượng được rủi ro, hệ quả là sự mất phương hướng lan tỏa toàn cầu. Trung Đông bước vào thời kỳ bất ổn vô cùng sâu sắc. Việc Mỹ trực tiếp can dự bằng hành động quân sự vào Iran là bước ngoặt có thể thổi bùng lên ngọn lửa bạo lực toàn Trung Đông. Giới phân tích không loại trừ khả năng xung đột lan rộng trong khu vực, lôi kéo các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah ở Lebanon, Houthi ở Yemen, các nhóm vũ trang Shia ở Iraq.

Theo Reuters, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc ngày 22-6 tổ chức cuộc họp khẩn cấp để thảo luận các diễn biến gần đây tại khu vực, đặc biệt là tình hình leo thang giữa Iran và Israel, chương trình hạt nhân của Iran, nhưng chưa thể ra được tuyên bố chung. Trung Quốc và Nga lên án hành động của Mỹ và Israel là “vi phạm chủ quyền trắng trợn”, còn các đồng minh phương Tây thì nhấn mạnh “quyền tự vệ chính đáng”.

Cuộc khủng hoảng hiện tại không đơn thuần là cơn biến động nhất thời. Nó là biểu hiện của sự rạn nứt sâu sắc trong trật tự thế giới, nơi luật pháp quốc tế ngày càng bị xem nhẹ và nơi quyền lực cứng đang dần lấn át những cơ chế hòa giải.

MINH HÙNG – THƯ LÊ