Tháng 9-1928, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên chủ trương “vô sản hóa”, đưa hội viên vào các nhà máy, hầm mỏ, đồn điền để cùng lao động với công nhân. Mục tiêu là truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, nâng cao nhận thức giai cấp công nhân và tạo nền tảng cho sự ra đời của một chính đảng vô sản. Đến tháng 3-1929, một chi bộ cộng sản được thành lập tại Hàm Long (Hà Nội), mở đầu cho phong trào thành lập Đảng Cộng sản.

Các đảng viên Đảng Cộng sản năm 1930 tại cuộc tọa đàm nhân kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng (28-3-1930 – 28-3-1980). Ảnh tư liệu

28-3-1930: Mốc son chói lọi trong lịch sử Đảng bộ thành phố

Ngày 17-6-1929, Đông Dương Cộng sản Đảng chính thức ra đời, xác định vai trò của giai cấp công nhân và thực hiện liên minh công – nông để đấu tranh giành độc lập dân tộc. Xứ ủy Trung Kỳ của Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập. Cơ quan Xứ ủy đóng tại Vinh (Nghệ An) và một cơ quan phân Xứ ủy đóng tại Đà Nẵng. Tháng 9-1929, Đảng bộ Đông Dương Cộng sản Đảng Quảng Nam được thành lập với ban lãnh đạo lâm thời gồm các đồng chí Phan Văn Định (bí thư), Phạm Thâm (phó bí thư) và Nguyễn Thái.

Tại Đà Nẵng, Thị ủy lâm thời Tourane do Xứ ủy Trung Kỳ của Đông Dương Cộng sản Đảng thành lập cuối năm 1929 gồm các đồng chí Hồ Sĩ Thiều (bí thư), Nguyễn Thông và Nguyễn Thị Giảng. Cơ quan phân Xứ ủy Trung Kỳ (về sau là cơ quan của Thị đảng bộ Tourane) của Đông Dương Cộng sản Đảng đóng tại Thạc Gián. Tháng 12-1929, Tổng Công hội Đà Nẵng ra đời, đánh dấu bước phát triển quan trọng của phong trào công nhân Đà Nẵng.

Sự xuất hiện ba tổ chức cộng sản gồm Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn phản ánh sự phát triển tất yếu của phong trào cách mạng. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về sự thống nhất lãnh đạo. Trong bối cảnh đó, ngày 3-2-1930, dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, hội nghị hợp nhất ba tổ chức cộng sản tại Cửu Long (Trung Quốc) đã quyết định thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Ngày 28-3-1930, Ban Chấp hành lâm thời Tỉnh ủy Quảng Nam họp quyết định thành lập Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Nam (gồm cả Quảng Nam và Đà Nẵng) và ra Thông cáo về việc thành lập Đảng bộ, khẳng định sự thống nhất tổ chức và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là một văn bản đặc biệt của Đảng bộ Quảng Nam và Đảng bộ Đà Nẵng (so với các địa phương khác trên toàn quốc). Thông cáo có đoạn: “Đảng cộng sản Việt Nam  thành lập là kết quả của bao nhiêu năm tranh đấu của thợ thuyền, dân cày và những người lao khổ bị áp bức bóc lột ở nước ta, chống chủ nghĩa đế quốc Pháp và phong kiến Nam triều.

Trong cuộc đấu tranh ấy nhiều chiến sĩ cách mạng và quần chúng lao khổ bị giết, bị tù, bị bắt tra tấn dã man, xem thế thì biết rằng có Đảng cộng sản Việt Nam ngày nay là nhờ có tranh đấu quyết liệt với quân thù. Cho nên những thợ thuyền, dân cày và những người lao khổ phải tin tưởng, bảo vệ và đi theo Đảng…  Chúng tôi bố cáo cùng các đồng chí cộng sản, các đồng chí Đảng Tân Việt biết Ban Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Quảng Nam của Đảng Cộng sản Việt Nam đã thành lập, để hướng đạo công nông binh và những người lao khổ bị áp bức tranh đấu thực hiện chính cương của Đảng…”.

Trong hồi ký cách mạng có tựa đề Mầm giống đồng chí Phan Văn Định kể lại: “Sau buổi lễ thành lập Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Nam, chúng tôi được chỉ thị của Xứ ủy sắp xếp lại trách nhiệm công tác: tôi được bầu làm bí thư. Đồng chí Phạm Thâm phó bí thư. Đồng chí Trần Kim Bảng thường trực cơ quan, đồng chí Phạm Lang tỉnh ủy viên phụ trách Điện Bàn (hai đồng chí này do Xứ ủy giới thiệu). Đồng chí Trần Đại Quả, một học sinh bãi khóa ở trường trung học Vinh làm tuyên truyền, huấn luyện, tổ chức và nông thôn. Đồng chí Lê Tuất phụ trách Duy Xuyên.”

Như vậy, lúc mới thành lập, Ban Chấp hành Đảng bộ lâm thời tỉnh Quảng Nam gồm có: Đồng chí Phan Văn Định, bí thư; đồng chí Phạm Thâm, phó bí thư; đồng chí Trần Kim Bảng, ủy viên thường trực và hai đồng chí Trần Đại Quả và Lê Tuất là tỉnh ủy viên. Ngày 28-3-1930 là một bước ngoặt vô cùng quan trọng, đánh dấu một mốc son chói lọi trong lịch sử của cả Đảng bộ tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng.

Đến tháng 7-1930, khi cơ quan Tỉnh ủy Quảng Nam dời cơ quan từ Hội An về Điện Bàn. Đến tháng 8-1930, theo đề nghị của đồng chí Phan Văn Định, Tỉnh ủy Quảng Nam đã họp cử đồng chí Phạm Thâm làm bí thư, đồng chí Phan Văn Định làm phó bí thư. Xứ ủy Trung Kỳ (của Đảng Cộng sản Việt Nam) duyệt danh sách Tỉnh ủy mới và đề nghị Quảng Nam phối hợp với Quảng Ngãi tổ chức biểu tình ủng hộ cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Tại Đà Nẵng, sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, Thị đảng bộ Tourane của Đông Dương Cộng sản đảng chuyển thành Thị đảng bộ của Đảng Cộng sản Việt Nam. Thị ủy lâm thời Tourane của Đông Dương Cộng sản đảng trơ thành Thị ủy Tourane của Đảng Cộng sản Việt Nam. Phong trào đấu tranh của công nhân tại các nhà máy, bưu điện, hỏa xa phát triển mạnh mẽ, tạo nền tảng vững chắc cho cách mạng sau này. Sau sự kiện rải truyền đơn, treo cờ đảng trong thành phố nhân ngày Quốc tế lao động (1-5-1930) và sau khi đồng chí Nguyễn Sơn Trà tổ chức được một chi bộ đảng, một tổ phụ nữ và một tổ cứu tế đỏ, thì đồng chí Hồ Sĩ Thiều, Bí thư Thị đảng bộ Tourane (đầu tiên) đề nghị đồng chí Nguyễn Sơn Trà thay mình làm Bí thư Thị đảng bộ Tourane.

Bước ngoặt lịch sử

Sự kiện thành lập Thị đảng bộ Tourane đánh dấu một bước ngoặt lịch sử quan trọng trong phong trào cách mạng tại Quảng Nam và Đà Nẵng. Sự ra đời của Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam không chỉ thống nhất lực lượng cách mạng mà còn mở ra thời kỳ đấu tranh dân tộc, dân chủ dưới ngọn cờ của Đảng, góp phần quan trọng vào công cuộc giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Đây là bước phát triển tất yếu của phong trào cách mạng Việt Nam trong những năm cuối thập niên 1920, khi chủ nghĩa Mác – Lênin được truyền bá sâu rộng và giai cấp công nhân ngày càng trưởng thành. Từ phong trào “vô sản hóa” đến sự hình thành các tổ chức tiền thân của Đảng, rồi đến sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3-2-1930, các chiến sĩ cách mạng tại Đà Nẵng đã kiên trì đấu tranh, góp phần quan trọng vào sự nghiệp thống nhất tổ chức và lãnh đạo phong trào cách mạng.

Cuộc vận động thành lập Đảng bộ thành phố Đà Nẵng (Thị đảng bộ Tourane) đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử đấu tranh cách mạng của Đà Nẵng, đặt nền móng cho phong trào đấu tranh giành độc lập, bảo vệ và xây dựng quê hương. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các thế hệ cán bộ, đảng viên và nhân dân thành phố đã kiên cường đấu tranh, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, hai cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc và công cuộc xây dựng đất nước trong hòa bình. Những bài học về tinh thần đoàn kết, sự kiên trì cách mạng và phương pháp vận động quần chúng vẫn còn nguyên giá trị đối với công tác xây dựng Đảng và phát triển phong trào cách mạng hiện nay.

Bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ của dân tộc, tinh thần từ những ngày đầu thành lập Thị đảng bộ Tourane tiếp tục thắp sáng con đường phát triển của Đà Nẵng. Từ một thành phố đứng “đầu sóng ngọn gió” trong chiến tranh, Đà Nẵng đã vươn lên trở thành trung tâm kinh tế -xã hội quan trọng của miền Trung và cả nước, một đô thị hiện đại, văn minh và đáng sống. Những thành tựu về hạ tầng, công nghệ, du lịch, giáo dục và đổi mới sáng tạo đều mang dấu ấn của sự lãnh đạo sáng suốt, kế thừa truyền thống cách mạng kiên cường từ gần một thế kỷ trước. Thế hệ trẻ tiếp nối những giá trị lịch sử, hun đúc khát vọng đưa Đà Nẵng trở thành thành phố đáng sống không chỉ của Việt Nam mà còn vươn tầm khu vực, góp phần đưa đất nước ngày càng hùng cường, thịnh vượng.

BÙI XUÂN
Nguyên Ủy viên Ban Chấp hành
Hội Khoa học lịch sử Việt Nam

Tài liệu tham khảo chính:
1. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh – Viện Lịch sử Đảng: Lịch sử biên niên Đảng Cộng sản Việt Nam, tập I, Nguyễn Ái Quốc tìm đường giải phóng dân tộc và các tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam, NXB Chính trị Quốc gia, HN, 2009
2. Tỉnh ủy Quảng Nam – Thành ủy Đà Nẵng: Lịch sử Đảng bộ Quảng Nam – Đà Nẵng (1930 -1975, NXB Chính trị Quốc gia, HN, 2006
3. Đảng bộ thành phố Đà Nẵng: Lịch sử Đảng bộ thành phố Đà Nẵng, tập I, 1925 – 1954, NXB Đà Nẵng, 1996.
4. Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng và Hội Văn học- Nghệ thuật Quảng Nam – Đà Nẵng: Buổi đầu gieo hạt, 1980. 
5. Ban Tuyên giáo Thành ủy Đà Nẵng: Đi theo Đường Cách mệnh, NXB Đà Nẵng, 2014.