Trong bối cảnh các đô thị toàn cầu đối mặt với tình trạng tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm môi trường và nhu cầu di chuyển ngày càng tăng, hệ thống tàu điện ngầm đang nổi lên như giải pháp bền vững và hiệu quả. Các thành phố đang đẩy mạnh đầu tư vào mạng lưới đường sắt đô thị, đánh dấu sự khởi đầu của kỷ nguyên vàng trong lĩnh vực này.

Tàu điện ngầm London (Anh). Ảnh: Metro Rail News

Cuộc đua dưới lòng đất

Theo Bloomberg, tuyến đường sắt Metropolitan, nay là một phần của hệ thống tàu điện ngầm London (Anh), là hệ thống đầu tiên đưa tàu chạy thường xuyên trên đường ray riêng biệt, góp phần giải quyết tình trạng tắc nghẽn mà các thành phố hiện đại thường xuyên đối mặt. Trong nhiều năm qua, hệ thống tàu điện ngầm không chỉ lần lượt xuất hiện tại các thành phố lớn như Paris, New York, Tokyo, Moscow, Hong Kong (Trung Quốc) mà còn hiện diện tại các thành phố đang phát triển ở châu Phi và khu vực Mỹ Latinh.

Đáng chú ý, châu Á đang dẫn đầu làn sóng mở rộng và hiện đại hóa tàu điện ngầm. Từ chỗ chỉ chiếm 19% tổng chiều dài mạng lưới metro toàn cầu năm 2012, Trung Quốc đã vươn lên nắm giữ 43% tổng chiều dài mạng lưới metro toàn cầu vào năm 2023. Tính đến năm 2024, quốc gia có nhiều hệ thống tàu điện ngầm nhất là Trung Quốc với 54 hệ thống đang hoạt động, bao gồm 11 trong số 12 mạng lưới dài nhất thế giới.

Không nằm ngoài cuộc đua này, Ấn Độ cũng đang tăng tốc với các dự án tại Mumbai, Bengaluru và New Delhi, trong khi Indonesia vừa khánh thành tuyến metro đầu tiên tại Jakarta, dấu mốc quan trọng cho Đông Nam Á. Các thành phố như Mumbai đang mở rộng mạng lưới metro để giảm tải cho hệ thống giao thông đường bộ vốn đang quá tải. Dự án Metro Line 9, nối Dahisar East và Kashigaon, dự kiến sẽ giảm thời gian di chuyển 50% đến 75% so với hiện tại, đồng thời kết nối các khu vực dân cư đông đúc với sân bay và trung tâm thành phố, theo the Time of India.

Tại Úc, Sydney đang triển khai các dự án metro lớn như tuyến Sydenham đến Bankstown và Metro Western Sydney Airport, nhằm đáp ứng nhu cầu di chuyển của dân số dự kiến đạt 8 triệu người vào năm 2050. Các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển mạng lưới metro toàn diện để hỗ trợ sự phát triển bền vững của thành phố. Ngay cả Mỹ, vốn nổi tiếng với văn hóa xe hơi, cũng đang hồi sinh hệ thống metro ở các thành phố như Los Angeles và Seattle, nhờ ngân sách hạ tầng lớn chưa từng có từ chính quyền liên bang.

Xu hướng tất yếu

Theo Hiệp hội Giao thông công cộng quốc tế (UITP), chỉ trong 10 năm qua, thế giới đã xây dựng thêm gần bằng tổng số km đường ray trong suốt 150 năm trước đó, nâng tổng chiều dài mạng lưới tàu điện ngầm (metro) toàn cầu lên 20.453km vào năm 2023. Tín hiệu tích cực là một khi đã đi vào hoạt động, hầu hết hệ thống metro đều thu hút sự gắn bó của hành khách và được các nhà quy hoạch đô thị ủng hộ, bảo đảm nguồn vốn để vận hành kể cả trong giai đoạn khó khăn. Theo UITP, có tới 58 tỷ lượt đi lại bằng metro trong năm 2023, lần đầu tiên vượt mốc 57,9 tỷ lượt của năm 2019. Điều này giúp các hệ thống dần phục hồi ngân sách.

Trong bối cảnh đô thị hóa tăng tốc, hệ thống giao thông mặt đất đang rơi vào tình trạng quá tải trầm trọng. Tàu điện ngầm, với khả năng chuyên chở lớn, tốc độ ổn định và vận hành hiệu quả trong lòng đất, trở thành lời giải mang tính cấu trúc cho các siêu đô thị. Truyền thông phương Tây như The Guardian hay New York Times gần đây đều có chung một điểm nhấn: các chính phủ đang đầu tư mạnh vào giao thông ngầm như một phần của chiến lược khí hậu và chuyển đổi xanh. Không chỉ giúp giảm lượng khí thải từ ô-tô cá nhân, các tuyến tàu điện ngầm hiện đại còn tích hợp công nghệ thông minh, năng lượng tái tạo và quy hoạch đô thị theo hướng đa trung tâm.

Sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống tàu điện ngầm trên toàn cầu không chỉ phản ánh nhu cầu cấp thiết về cải thiện giao thông đô thị mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của các thành phố hướng tới tương lai bền vững và đây rõ ràng là xu hướng tất yếu. Tàu điện ngầm không chỉ là hạ tầng giao thông, nó là biểu tượng cho tầm nhìn đô thị bền vững, thông minh và nhân văn. Khi các thành phố trên thế giới “đi xuống” để phát triển hạ tầng ngầm, họ thực sự đang “vươn lên” để tái định hình tương lai đô thị.

THƯ LÊ