Liên Hợp Quốc đang trải qua cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng, đe dọa đến khả năng thực hiện các nhiệm vụ cốt lõi như gìn giữ hòa bình, hỗ trợ nhân đạo và phát triển bền vững.

Một phiên họp chung của Đại hội đồng LHQ khóa 79. Ảnh: UN Photo/Mark Garten

Thiếu hụt các khoản đóng góp

Liên Hợp Quốc (LHQ) đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt ngân sách do nhiều quốc gia thành viên không thanh toán đầy đủ và đúng hạn các khoản đóng góp bắt buộc. Theo trang web của LHQ, tính đến tháng 5-2025, tổ chức này mới chỉ nhận được 1,8 tỷ USD trên tổng số 3,5 tỷ USD ngân sách thường niên năm 2025, mức thấp nhất trong 7 năm qua. Khoản nợ chưa thanh toán hiện tại lên tới 2,4 tỷ USD, tăng so cùng kỳ năm trước (1,7 tỷ USD).

Mỹ, quốc gia đóng góp lớn nhất với 22% ngân sách thường niên, hiện nợ khoảng 1,5 tỷ USD cho ngân sách thường niên và tổng cộng 2,8 tỷ USD bao gồm cả ngân sách cho sứ mệnh gìn giữ hòa bình và hoạt động của các tòa án quốc tế của LHQ, theo Inter Press Service. Một số quốc gia khác cũng chưa hoàn thành nghĩa vụ tài chính của mình. Tình trạng này buộc LHQ phải cắt giảm chi tiêu, đóng băng tuyển dụng, thu hẹp các chương trình toàn cầu, sử dụng các quỹ dự phòng, thậm chí vay từ các tòa án quốc tế đã đóng cửa để duy trì hoạt động. Nhiều nước bày tỏ lo ngại rằng các vấn đề thanh khoản của LHQ đã trở nên thường xuyên.

Thời gian qua, Văn phòng Cao ủy LHQ về người tị nạn (UNHCR) là một trong nhiều cơ quan bị ảnh hưởng bởi việc Mỹ và các nước khác cắt giảm viện trợ. Cơ quan này dự kiến phải cắt giảm 3.000 – 4.000 vị trí làm việc trên toàn thế giới do gặp khó khăn về ngân sách hoạt động. Người phát ngôn UNHCR Matthew Saltmarsh cho biết, chi phí cho nhân viên sẽ được cắt giảm 30% và kế hoạch mới sẽ được triển khai vào tháng 10-2025. Các quốc gia thành viên bày tỏ lo ngại rằng, nếu không có sự hỗ trợ tài chính rộng rãi và kịp thời, khả năng phục vụ thế giới của LHQ, đặc biệt là trong thời kỳ khủng hoảng, sẽ gặp rủi ro nghiêm trọng.

Để giải quyết tình trạng khủng hoảng tài chính hiện nay, LHQ đang cân nhắc cải cách cơ chế tài chính nội bộ, trong đó tạm thời giữ lại các khoản ngân sách chưa sử dụng vào cuối năm, thay vì trả lại cho các quốc gia thành viên dưới dạng tín dụng. Đề xuất sẽ đóng vai trò như “khoản đệm bảo vệ” giúp LHQ có nguồn dự trữ để đối phó các tình huống khẩn cấp và giảm phụ thuộc vào các khoản đóng góp không ổn định. Bên cạnh đó, LHQ cũng tăng cường giám sát và trách nhiệm giải trình, nhằm tránh lãng phí và thất thoát ngân sách, đặc biệt trong các hoạt động gìn giữ hòa bình, khoản chi lớn nhất của LHQ.

Cải tổ để thích ứng  

Bên cạnh kêu gọi các quốc gia thành viên thực hiện nghĩa vụ tài chính của mình một cách đầy đủ và đúng hạn để bảo đảm đủ nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ được giao, Tổng Thư ký LHQ António Guterres khởi xướng “Sáng kiến UN80” nhằm thực hiện cuộc cải tổ sâu rộng, đặc biệt trong bối cảnh tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh chuẩn bị kỷ niệm 80 năm thành lập.

Theo trang web của LHQ, “Sáng kiến UN80” hướng đến việc cải tiến hiệu quả hoạt động trong các khuôn khổ hiện tại, rà soát việc thực hiện các yêu cầu của các quốc gia thành viên, đồng thời đánh giá khả năng thay đổi cơ cấu của cơ quan LHQ. Những thay đổi này không chỉ nhằm nâng cao hiệu suất mà còn hướng đến cắt giảm đáng kể ngân sách hoạt động chung của LHQ. Một trong những đề xuất đáng chú ý là việc giảm 20% nhân sự tại các cơ quan trực thuộc LHQ phụ trách vấn đề chính trị và gìn giữ hòa bình thông qua loại bỏ vị trí trùng lặp chức năng.

Đại sứ Na Uy tại LHQ kêu gọi các quốc gia thành viên phải thực hiện phần việc của mình để bảo đảm thành công của sáng kiến. Trong thời kỳ thế giới biến động, chủ nghĩa đơn phương trỗi dậy và các thách thức toàn cầu nhân lên, vai trò của LHQ phải được củng cố chứ không thể bị suy yếu.

Đại diện thường trực của Trung Quốc tại LHQ, ông Fu Cong, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải tổ. Ông cho rằng, cải cách phải hướng tới bảo vệ vai trò trung tâm và duy trì thẩm quyền của LHQ trong hệ thống quốc tế, bảo đảm một LHQ tinh gọn hơn, hiệu quả hơn, phản ứng nhanh hơn, có trách nhiệm về mặt tài chính và có ảnh hưởng hơn là vì lợi ích của tất cả các bên. Bên cạnh đó, quyền lợi của các nước đang phát triển cần được bảo vệ toàn diện và tiếng nói của họ phải được tăng cường bởi đó chính là chìa khóa thành công của cải cách.

Cuộc khủng hoảng tài chính hiện nay là lời cảnh báo mạnh mẽ về tính bền vững của mô hình vận hành LHQ. Về lâu dài, cần có cuộc cải cách tài chính toàn diện, song hành với cải cách cơ cấu quyền lực quốc tế, mới có thể giúp LHQ tiếp tục giữ vai trò là trụ cột của trật tự đa phương toàn cầu. Do đó, “Sáng kiến UN80” được kỳ vọng mang tới bước ngoặt, không chỉ nhằm cứu vãn tài chính, mà còn để lấy lại niềm tin vào LHQ trong một thế giới với biến động phức tạp.

THƯ LÊ