Những động thái gần đây của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, từ cuộc đàm bất ngờ với người đồng cấp Nga, đến kế hoạch rút quân đồn trú khỏi châu Âu, càng làm dấy lên lo ngại Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) suy yếu.

Lãnh đạo châu Âu dự hội nghị an ninh Munich vào cuối tuần qua, sự kiện phản ánh những thay đổi lớn trong quan hệ giữa Mỹ và châu Âu. Ảnh: AFP/Getty Images

NATO đang đứng trước những thách thức chưa từng có trong lịch sử 75 năm của mình khi kỷ nguyên vai trò đầu tàu của Mỹ đang đi đến hồi kết trong liên minh – liên minh quân sự lớn nhất và lâu đời nhất thế giới – sợi dây liên kết phần lớn các nước châu Âu, Mỹ và Canada. Theo Politico, trong tuyên bố rõ ràng và dứt khoát tại hội nghị bộ trưởng quốc phòng NATO hồi tuần trước ở Brussels (Bỉ), Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Peter Hegseth khiến các đồng minh bất ngờ khi cho biết, Mỹ khó có thể tiếp tục là nhà bảo đảm chính cho an ninh châu Âu, đồng thời cảnh báo sự hiện diện quân sự của Mỹ ở châu lục này không thể kéo dài mãi mãi. Như vậy, lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, Washington ra hiệu rằng châu Âu phải tự lực cánh sinh.

Bên cạnh thúc giục các nước châu Âu đi đầu trong vấn đề an ninh của chính họ và của Ukraine, các báo cáo gần đây của giới truyền thông cho biết, Tổng thống Trump có kế hoạch cắt giảm khoảng 20% quân số Mỹ tại châu Âu, tương đương 20.000 quân, như một phần trong quá trình xem xét lại cam kết bảo vệ châu Âu của Washington. Hậu quả tức thời nhất của việc Mỹ rút quân tạo thêm gánh nặng khi Vương quốc Anh và quân đội châu Âu không có đủ quân để lấp đầy khoảng trống Mỹ để lại.

Mỹ có 80.000 quân ở châu Âu, tăng hơn 25% kể từ cuộc xung đột bùng phát ở Ukraine. Trụ cột châu Âu của NATO và Vương quốc Anh chi khoảng 460 tỷ USD cho quốc phòng, chỉ bằng khoảng một nửa ngân sách của Lầu Năm Góc. Mục tiêu chi tiêu quốc phòng của NATO đang tăng từ 2% GDP lên mức hơn 3%, người đứng đầu liên minh, Mark Rutte, nói với Politico.

NATO giờ đây phải thích nghi với thực tế là các thành viên châu Âu phải tiến hành cuộc đại tu hoàn toàn với việc tăng chi tiêu quân sự, hiện đại hóa lực lượng vũ trang và phối hợp hiệu quả hơn, hoặc có nguy cơ trở nên yếu hơn, thậm chí lỗi thời như lời của ông Trump. Nỗ lực thúc đẩy quyền tự chủ chiến lược, vốn được Pháp và Đức ủng hộ từ lâu, không còn là mục tiêu trừu tượng nữa mà là điều cần thiết để tồn tại.

Tuy nhiên, những thách thức là rất lớn. Nhiều quốc gia châu Âu đang chia rẽ sâu sắc về cách thức tiến hành, các quốc gia Đông Âu kêu gọi Mỹ tiếp tục hỗ trợ, trong khi những quốc gia khác, như Pháp muốn thúc đẩy cơ cấu quốc phòng châu Âu độc lập hơn.

Câu hỏi lớn đặt ra là ai sẽ bảo đảm an ninh cho khu vực nếu quân đội Mỹ thu hẹp hiện diện hoặc rút lui hoàn toàn? Theo Politico, EU đang thiếu một lực lượng quân sự thống nhất và bị chia rẽ về mặt chính trị. Đức có nền kinh tế lớn nhất EU, nhưng tương lai các kế hoạch phòng thủ mới của nước này sẽ phải chờ đến sau cuộc bầu cử tháng này.

Anh đã tiếp quản Nhóm liên lạc quốc phòng Ukraine, ít nhất là cho đến hiện tại. Ba Lan hiện có quân đội lớn thứ ba của liên minh, chỉ sau Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ. Ý đang dẫn đầu Lực lượng phản ứng đồng minh của NATO. Giới quan chức an ninh cho rằng các thành viên NATO lâu năm là Anh, Đan Mạch và Hà Lan sẽ cùng bắt tay đóng vai trò lớn hơn, theo Politico. Châu Âu cũng có thể tìm kiếm quan hệ đối tác chiến lược với Ấn Độ, Nhật Bản và các cường quốc đang trỗi dậy khác để bù đắp cho khả năng rút lui của Mỹ.

Politico nhận định, thái độ đối với các đồng minh NATO của Mỹ ở bên kia bờ Đại Tây Dương đang phản ánh sự tái định hướng chiến lược chính sách đối ngoại của cường quốc này dựa trên học thuyết cốt lõi “Nước Mỹ trên hết”, trong đó việc bảo vệ châu Âu trở thành mối quan tâm thứ yếu. Đây không chỉ đơn thuần là sự thoái lui mà là canh bạc chiến lược.

Thời gian qua, NATO bắt đầu điều chỉnh các kế hoạch phòng thủ nhằm giảm sự phụ thuộc vào lực lượng quân sự của Mỹ, đồng thời chuyển giao nhiều trách nhiệm hơn cho châu Âu. Dự kiến, quân đội châu Âu có thể triển khai lực lượng 20.000 – 45.000 binh sĩ, tương đương với Quân đoàn 5 của Mỹ đóng tại Ba Lan. Tuy nhiên châu Âu rõ ràng không có đủ lực lượng để lấp đầy khoảng trống nếu chính quyền ông Trump quyết định rút quân quy mô lớn khỏi lục địa này. Năng lực quân sự của các quốc gia châu Âu thành viên NATO đã bộc lộ là không đủ và họ sẽ khó có thể tự mình đối phó với tình hình an ninh nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ.

Sự suy giảm vai trò lãnh đạo của Mỹ trong liên minh xuyên Đại Tây Dương nói trên có ý nghĩa sâu sắc đối với an ninh toàn cầu, sự ổn định kinh tế và tương lai của các thể chế quốc tế khác. Cùng với việc tiến trình toàn cầu hóa được đẩy nhanh và xu hướng đa cực hóa ngày càng rõ rệt, cơ chế an ninh tập thể truyền thống đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có. 2025 dự kiến tiếp tục là năm đầy thách thức đối với NATO.

THƯ LÊ