Động thái tăng tốc đầu tư vào hạ tầng khí đốt của Iran cho thấy Nga đang nghiêm túc theo đuổi chiến lược hướng Đông, tìm kiếm lối ra năng lượng giữa bối cảnh phương Tây có kế hoạch đoạn tuyệt với năng lượng Nga.

Thiết bị tại mỏ khí ngưng tụ Kovykta ở Irkutsk, Nga. Ảnh: Xinhua/Meng Jing

Hướng về châu Á

Trong nỗ lực xoay trục thị trường năng lượng sau các lệnh trừng phạt từ phương Tây, Nga đang đặt cược lớn vào Iran, đối tác địa chính trị và năng lượng đóng vai trò ngày càng quan trọng ở Trung Đông khi sở hữu trữ lượng khí đốt đứng thứ hai thế giới và có vị trí địa lý chiến lược giáp với Nam Á, Trung Á và Vùng Vịnh.

Theo Izvestia ngày 7-6, Nga cam kết đầu tư tới 8 tỷ USD vào các dự án khí đốt tại Iran. Đây không chỉ là thương vụ năng lượng đơn thuần để mở ra kênh tiêu thụ mới mà còn giúp Nga vạch ra hành lang trung chuyển khí đốt chiến lược sang Nam Á, đặc biệt là Pakistan và Ấn Độ. Nhìn rộng hơn, đây không phải là “canh bạc liều lĩnh”, mà là nước cờ xoay trục có tính toán với chiến lược dài hơi.

Trước khi căng thẳng địa chính trị leo thang sau cuộc xung đột ở Ukraine, Liên minh châu Âu (EU) tiêu thụ khoảng 40% tổng lượng khí đốt Nga xuất khẩu, tương đương hơn 100 tỷ m3/năm. Tuy nhiên, các gói trừng phạt và chính sách giảm phụ thuộc của EU khiến nguồn thu từ thị trường này sụt giảm nghiêm trọng. Đối mặt với “cánh cửa khép lại từ phương Tây”, việc hợp tác sâu hơn với Iran là phương án thay thế đầy tham vọng, vừa để bù đắp lượng khí đốt bị mất, vừa tăng cường hiện diện năng lượng ở châu Á, nơi đang có nhu cầu tiêu thụ ngày một lớn.

Izvestia dẫn lời Đại sứ Iran tại Moskva Kazem Jalali, khoảng 5 tỷ USD trong khoản cam kết 8 tỷ USD được bảo đảm thông qua thỏa thuận chính thức và phần còn lại đang được hai bên hoàn tất các thủ tục để triển khai, cho thấy cam kết mạnh mẽ của Moscow trong quan hệ hợp tác năng lượng với Tehran. Minh chứng cho điều này là việc Tập đoàn năng lượng Gazprom (Nga) và Công ty Khí đốt quốc gia Iran ký biên bản ghi nhớ chiến lược năm 2024 về việc tổ chức cung cấp khí đốt của Nga cho Iran, qua đó hướng đến hợp đồng song phương 30 năm về xuất khẩu khí đốt qua đường ống sang Iran, với khối lượng dự kiến khoảng 110 tỷ m3/năm, tương đương lượng khí đốt mà Nga từng cung cấp cho châu Âu trước đây.

Iran đang được định hình như mắt xích trung chuyển trong mạng lưới xuất khẩu khí đốt Nga. Với lợi thế vị trí giáp biển và có thể kết nối tới Pakistan, Ấn Độ thông qua hệ thống đường ống xuyên quốc gia, Tehran có thể trở thành “trạm bơm” mới cho khí đốt Nga hướng Nam Á, khu vực có hơn 1,6 tỷ dân và nhu cầu năng lượng tăng mạnh.

Cơ hội và thách thức

Đây là mối quan hệ mang tính “đôi bên cùng có lợi”: Nga cần kênh trung chuyển mới, còn Iran cần vốn và công nghệ để hồi sinh ngành năng lượng. Theo Stimson Center, Iran trải qua cuộc khủng hoảng năng lượng nội địa nghiêm trọng với tình trạng mất điện thường xuyên mặc dù nước này sở hữu trữ lượng khí đốt lớn thứ hai thế giới. Sản lượng khí đốt tăng chậm (khoảng 2%/năm) trong 3 năm qua, trong khi nhu cầu tăng nhanh, kèm theo tổn thất hệ thống lên tới 90 triệu m³ mỗi ngày do hạ tầng lạc hậu. Do đó, nguồn đầu tư vốn quốc tế, đặc biệt từ Nga, được xem là “thuốc thử” để giải quyết bài toán này.

Hai nước thống nhất lộ trình xây dựng đường ống dẫn khí từ Nga sang Iran qua Azerbaijan, với khối lượng khí ban đầu có thể đạt 2 tỷ m3/năm và tiềm năng mở rộng lên đến 55 tỷ m3/năm, tương đương gần 1/3 tổng lượng khí đốt xuất khẩu hàng năm của Nga trước xung đột ở Ukraine.

Tuy nhiên, nước cờ Nga – Iran không thiếu rủi ro. Thực tế, hạ tầng năng lượng Iran gặp khó và nhiều dự án còn vướng lệnh trừng phạt của phương Tây. Khả năng thu hút công nghệ, tài chính quốc tế để nâng cấp hệ thống truyền tải vẫn là dấu hỏi lớn. Nếu Mỹ dỡ bỏ toàn bộ hoặc một phần lệnh trừng phạt đối với Iran do đạt được thỏa thuận về chương trình hạt nhân, những trở ngại đối với các dự án vận chuyển khí đốt sẽ được dỡ bỏ.

Ngay cả khi Nga và Iran triển khai thành công đường ống dẫn khí, họ có thể phải đối mặt với cạnh tranh khốc liệt từ các nhà cung cấp khác, từ Qatar, Turkmenistan đến Mỹ và Úc. Các nước như Ấn Độ cũng tăng tốc chuyển đổi năng lượng, đầu tư vào khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và năng lượng tái tạo, khiến vai trò của khí đốt tuy vẫn quan trọng nhưng sẽ không còn “độc tôn” như trước.

Bất chấp những thách thức, với cam kết đầu tư lớn vào Iran, cùng với ý tưởng tạo trung tâm khí đốt tại Thổ Nhĩ Kỳ, giờ đây Nga muốn viết lại bản đồ cung – cầu toàn cầu, trong đó châu Á, đặc biệt là Nam Á, trở thành trọng tâm. Trong thế giới biến chuyển phức tạp, “liên minh năng lượng” Moscow – Tehran là biểu hiện của xu thế mới: các quốc gia ngoài “vòng ảnh hưởng phương Tây” đang xích lại gần nhau và thúc đẩy hợp tác.

THƯ LÊ