Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng nhân đạo tại dải Gaza đang ở mức báo động, hoạt động phân phối viện trợ do tổ chức mới thành lập Gaza Humanitarian Foundation (GHF) được Mỹ và Israel hậu thuẫn vấp phải chỉ trích nặng nề sau khi một điểm phát lương thực rơi vào cảnh hỗn loạn, bộc lộ nhiều bất cập trong cơ chế cứu trợ quốc tế hiện nay.

Người dân Palestine tụ tập gần một địa điểm phân phối viện trợ của GHF tại Rafah, Gaza, ngày 27-5.Ảnh: Hatem Khaled/Reuters

GHF được thành lập đầu năm 2025, trong bối cảnh Israel muốn thiết lập cơ chế phân phối viện trợ nhân đạo mới tại Gaza nhằm ngăn chặn hàng cứu trợ rơi vào tay lực lượng Hamas. Israel chủ trương thiết lập một số điểm phân phối dưới sự điều hành và bảo vệ của các nhà thầu tư nhân Mỹ. Ngày 27-5, tại khu vực Tel al-Sultan, phía nam Gaza, hàng ngàn người Palestine đổ về điểm phát lương thực do GHF điều hành.

Sự tuyệt vọng vì thiếu lương thực sau 11 tuần Israel phong tỏa Gaza đã khiến nhiều người bất chấp lo ngại về các biện pháp kiểm tra sinh trắc học mà Israel áp dụng tại các điểm phân phối. Video ghi lại từ hiện trường cho thấy hàng rào bị phá, đám đông vỡ trận và các lực lượng Israel phải bắn chỉ thiên để kiểm soát tình hình.

Chiều cùng ngày, văn phòng truyền thông Hamas cho biết, quân đội Israel nổ súng gần một điểm phân phối, khiến ít nhất 3 người thiệt mạng, 46 người bị thương và 7 người mất tích. Song, người phát ngôn GHF phủ nhận thông tin này. CNN ghi nhận phản ánh từ người dân cho thấy bức tranh hỗn loạn của một xã hội bên bờ vực sinh tồn: “Họ muốn có trật tự, nhưng làm sao có thể có trật tự khi người dân đang tuyệt vọng vì đói?”, một người dân tên Wafiq Qdeih nói trong nước mắt với sự mệt mỏi và thất vọng. Theo Reuters, ngày 27-5, người phát ngôn Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc (LHQ), ông Stephane Dujarric, bày tỏ quan ngại và mô tả những đoạn video ghi lại cảnh tượng hỗn loạn nói trên là “những hình ảnh thực sự đau lòng”.

Do mới được thành lập nên GHF cần sự ủng hộ và hợp tác từ các tổ chức cứu trợ hiện có để gây dựng uy tín tại thực địa, nhưng đến nay LHQ cùng nhiều tổ chức quốc tế tại Gaza vẫn từ chối hợp tác với GHF vì cho rằng mô hình hoạt động không khả thi trên thực tế, không phù hợp các nguyên tắc nhân đạo, như việc buộc người dân Gaza phải di chuyển quãng đường dài để nhận viện trợ hay chỉ phân phối hàng ở miền Nam Gaza để kéo người dân ở các khu vực khác di dời về đây.

GHF cũng bị đánh giá là thiếu kinh nghiệm, không minh bạch và đang thực hiện vai trò mà lẽ ra thuộc về các tổ chức có thẩm quyền quốc tế như Cơ quan Cứu trợ của LHQ dành cho người tị nạn Palestine (UNRWA). Một số nhà quan sát thậm chí còn lập luận “sự sắp đặt” có chủ ý trong cơ chế viện trợ mới này. Cụ thể, việc các điểm phát lương thực đầu tiên chỉ xuất hiện ở phía nam và trung Gaza, nơi Israel yêu cầu người dân di tản đến, trong khi hoàn toàn vắng bóng ở phía bắc, qua đó làm dấy lên cáo buộc rằng đây là một cách hợp thức hóa việc cưỡng bức di dời toàn bộ dân cư khỏi bắc Gaza, phù hợp với tuyên bố trước đó của quan chức Israel “toàn bộ dân Gaza sẽ bị đẩy xuống phía nam”.

Ở góc nhìn khác, theo CNN, đại diện của UNRWA Philippe Lazzarini bày tỏ sự phẫn nộ vì nỗ lực cứu trợ bị biến thành một công cụ chính trị, làm xao nhãng sự chú ý khỏi những thảm kịch lớn hơn đang diễn ra tại Gaza như các cuộc tấn công liên tục, các bệnh viện bị phá hủy, và sự suy sụp của toàn bộ hệ thống y tế, điện nước. Bên cạnh đó, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza có khả năng trầm trọng thêm vì “cơ chế cứu trợ song song” như hiện nay. Việc Mỹ và Israel thiết lập cơ chế cứu trợ riêng ngoài LHQ như GHF được cho là gây chia rẽ và mất kiểm soát an ninh tại các điểm phân phát, làm suy yếu năng lực cứu trợ quốc tế vốn được xây dựng trên sự trung lập và cam kết pháp lý quốc tế.

Trước tình hình này, quan chức LHQ khẳng định tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh này và các đối tác đã xây dựng kế hoạch viện trợ mang tính nguyên tắc, vận hành hiệu quả và có sự ủng hộ của các nước thành viên, nhằm tiếp cận người dân Gaza đang rơi vào tình thế tuyệt vọng. Việc mở rộng quy mô hoạt động nhân đạo một cách thực chất là có ý nghĩa vô cùng quan trọng để ngăn chặn nạn đói và đáp ứng nhu cầu cơ bản của dân thường ở mọi nơi trong vùng xung đột.

Sự hỗn loạn tại điểm cứu trợ ở Gaza không chỉ là bi kịch nhân đạo đơn lẻ, mà còn là lời cảnh báo về hệ quả của việc thử nghiệm cơ chế viện trợ mới thiếu kiểm chứng. Gaza cần một cơ chế nhân đạo đúng nghĩa, độc lập và minh bạch, tiếp cận toàn diện, không phân biệt khu vực dựa trên luật pháp quốc tế và nguyên tắc nhân quyền căn bản.

THƯ LÊ