Việc Mỹ áp thuế mới với hàng hóa nhập khẩu từ Canada, Mexico và Trung Quốc từ ngày 4-2 vấp phải sự phản ứng mạnh mẽ của  dư luận; đồng thời có nguy cơ châm ngòi cuộc chiến thương mại đe dọa các chuỗi cung ứng, đẩy lạm phát lên cao, gây gián đoạn kinh tế toàn cầu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu với các phóng viên tại Nhà Trắng ở Washington, DC tháng 1-2025. Ảnh: Getty Images

Đây là một trong những đợt tăng thuế lớn nhất trong nhiều thập niên của Mỹ. Tổng thống Donald Trump đã viện dẫn Đạo luật Quyền hạn kinh tế khẩn cấp quốc tế (IEEPA) theo cách chưa từng có, áp đặt rào cản thương mại lớn cùng một lúc với ba đối tác thương mại lớn nhất nói trên của Mỹ. Nhà Trắng cho biết, sắc lệnh mới được ông Trump ký ban hành ngày 1-2 áp thuế với 25% với hàng hóa nhập khẩu từ Canada, trừ sản phẩm năng lượng có mức thuế 10%. Canada cũng không còn được hưởng miễn thuế nhập khẩu “de minimis” (cho phép hàng hóa nhập khẩu giá rẻ vào Mỹ mà không phải chịu thuế) với lô hàng nhỏ dưới 800 USD. Hàng hóa từ Mexico bị áp thuế 25% trong khi toàn bộ hàng Trung Quốc bị áp thuế bổ sung 10%, ngoài các loại thuế hiện hành. Sắc lệnh áp thuế có hiệu lực cho đến khi Mỹ tuyên bố kết thúc tình trạng khẩn cấp về di cư bất hợp pháp và ma túy.

Tân Hoa Xã cho biết, biện pháp bảo hộ thương mại mới nhất của Mỹ vấp phải sự phản đối rộng rãi của dư luận trong nước và quốc tế. Theo Global Times, ngày 2-2, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết, Trung Quốc kiên quyết lên án và phản đối động thái áp thuế mới của Mỹ đối với hàng Trung Quốc và sẽ thực hiện biện pháp đối phó cần thiết để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Việc tăng thuế đơn phương của Mỹ vi phạm nghiêm trọng quy tắc của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), không có lợi cho bất kỳ bên nào, càng không có lợi cho thế giới.

Mỹ cần xem xét và giải quyết vấn đề fentanyl của riêng mình một cách khách quan và hợp lý thay vì đe dọa các nước khác bằng cách tăng thuế tùy tiện. Trong khi đó, Bộ Thương mại Trung Quốc sẽ đệ đơn kiện Mỹ lên WTO, đồng thời kêu gọi Washington sửa chữa hành vi, duy trì động lực tích cực trong hợp tác chống ma túy và thúc đẩy sự phát triển ổn định, lành mạnh và bền vững của quan hệ song phương.

Canada, Mexico cũng bày tỏ sự bất bình và kêu gọi đáp trả mạnh mẽ. Theo The Guardian, ngày 2-2, Thủ tướng Canada Justin Trudeau tuyên bố sẽ áp thuế 25% đối với lượng hàng hóa trị giá 155 tỷ CAD (106,5 tỷ USD) của Mỹ. Một lượng hàng hóa 30 tỷ CAD bắt đầu chịu thuế từ ngày 4-2 và số còn lại có hiệu lực trong 21 ngày. Tương tự, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum chỉ thị thực hiện phản ứng đáp trả bao gồm các biện pháp thuế quan và phi thuế quan để bảo vệ lợi ích của nước này. AP nhận định, động thái của ông Trump gây ra sự bế tắc về kinh tế và làm đảo lộn quan hệ thương mại kéo dài hàng thập kỷ với hai nước láng giềng này.

Rõ ràng, mức thuế quan này có sức lan tỏa hơn bất kỳ hành động thương mại nào mà chúng ta đã thấy trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump và sẽ tác động đến hơn 1.000 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ từ 3 nước nói trên. Mexico và Canada có thể bước vào suy thoái kinh tế do chịu tác động nặng nề hơn khi phụ thuộc thương mại vào Mỹ nhiều hơn so Trung Quốc. Chỉ 15% hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, trong khi Canada và Mexico xuất khẩu gần 80%, theo Atlantic Council.

Ông Trump cho rằng đòn thuế mới có thể gây sự gián đoạn tạm thời trong ngắn hạn nhưng không dẫn đến lạm phát. Tuy nhiên, trái ngược với sự lạc quan này, Reuters dẫn nghiên cứu của ông Greg Daco, nhà kinh tế trưởng tại hãng kiểm toán EY cho biết, động thái này có thể gây ra cú sốc lạm phát trì trệ (stagflation), tức vừa làm giảm tăng trưởng kinh tế vừa thúc đẩy lạm phát, đồng thời gây biến động thị trường tài chính và người tiêu dùng Mỹ sẽ là bên chịu thiệt sau cùng. Theo Tax Foundation, một hộ gia đình Mỹ tốn thêm trung bình 830 USD một năm, khiến quy mô GDP của nước này giảm 0,4% và số việc làm giảm 344.000. Còn nhớ căng thẳng về thuế quan Mỹ – Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump cuối cùng gây tổn hại cho chính nông dân Mỹ với hàng tỷ USD.

Bên cạnh đó, ông Trump lâu nay tin tưởng thuế quan sẽ khuyến khích các công ty Mỹ chuyển hoạt động sản xuất từ nước ngoài về nước. Tuy nhiên, việc thoát khỏi hệ sinh thái sản xuất toàn cầu phức tạp là điều gần như không thể vì phải mất nhiều năm để xây dựng và vận hành một nhà máy. Thuế quan, căng thẳng và nỗi sợ bị trả đũa có thể khiến nhiều doanh nghiệp cắt giảm các khoản đầu tư đã lên kế hoạch và điều này sẽ gây tổn hại đến nền kinh tế thế giới.

Atlantic Council nhận định, quyết định về thuế quan mới nhất của ông Trump đã vượt ra ngoài khuôn khổ thương mại quốc tế. Thực tế, các mức thuế quan trước đây của Washington thường là để ứng phó với tác động của một số tập hợp các hoạt động thương mại không công bằng, nhập khẩu tăng đột biến hoặc vấn đề về cán cân thanh toán. Việc áp thuế dựa trên tình trạng khẩn cấp quốc gia lần này để ứng phó với các vấn đề không liên quan thương mại như ma túy và nhập cư tạo tiền đề để ông Trump áp dụng các đợt thuế quan lớn, trên diện rộng sắp tới nhằm tạo ra doanh thu và củng cố ngành sản xuất của Mỹ về lâu dài. Đòn thuế mới nhất từ Mỹ cũng cho thấy các cam kết trong hiệp ước thương mại của Mỹ đi kèm với cảnh báo: các đối tác thương mại phải ủng hộ ưu tiên chính sách của nước này.

THƯ LÊ