Từ ngày 24 đến 25-6, hội nghị thượng đỉnh NATO được tổ chức tại The Hague (Hà Lan) với nhiều kỳ vọng, song cũng không ít nỗi lo. Trong khi xung đột tại Ukraine chưa hạ nhiệt, căng thẳng tại Trung Đông bất ngờ leo thang, đặt liên minh này vào trạng thái phải chia đôi sự tập trung chiến lược. Tuy nhiên, mối đe dọa nghiêm trọng nhất không đến từ đối thủ bên ngoài, mà từ bên trong nội khối: sự chia rẽ ngày càng sâu sắc giữa Mỹ và châu Âu về vai trò, mục tiêu, và các thách thức hỗ trợ đồng minh.

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến những thay đổi sâu sắc trong trật tự an ninh toàn cầu và nội bộ liên minh xuyên Đại Tây Dương đối mặt nhiều thách thức chưa từng có kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Xung đột tại Ukraine đã bước sang năm thứ ba mà chưa có dấu hiệu chấm dứt, khiến NATO tiếp tục phải duy trì mức độ hỗ trợ quân sự và tài chính lớn chưa từng có cho một quốc gia không phải là thành viên. Trong khi đó, xung đột bất ngờ giữa Iran và Israel ở Trung Đông khiến NATO phải phân tán sự chú ý, đặt ra câu hỏi về khả năng duy trì cam kết đa hướng của khối.

Hội nghị năm nay cũng mang tính biểu tượng khi đánh dấu 75 năm thành lập NATO, cột mốc lịch sử được kỳ vọng là dịp để tái khẳng định sức mạnh đoàn kết. Tuy nhiên, chính những thách thức mà NATO đang đối mặt, lại làm bộc lộ rõ những chia rẽ, bất đồng nội khối. Theo Izvestia, mặc dù hai ngày diễn ra hội nghị thượng đỉnh với không khí bình lặng, không tranh cãi, không sự cố, nhưng phía sau sự đoàn kết về mặt hình thức, những khác biệt trong lập trường đang dần bộc lộ rõ, đặc biệt trong vấn đề hỗ trợ Ukraine.

Trong khi các quốc gia như Bỉ, Anh và Pháp tiếp tục xem việc ủng hộ Kiev là điều kiện sống còn để duy trì vị thế địa chính trị và thúc đẩy tái vũ trang, thì Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump ngày càng hoài nghi về tính hiệu quả và lợi ích thực tế của việc kéo dài hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Đáng chú ý, lần đầu tiên vấn đề tư cách thành viên tiềm năng của Ukraine không được đưa vào thảo luận. Điều này cho thấy sự quan tâm đối với xung đột tại Ukraine đang có dấu hiệu suy giảm và Washington ngày càng tập trung hơn vào các vấn đề ở Trung Đông và công tác chuẩn bị cho khả năng cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc.

Bloomberg đánh giá NATO đang đối mặt với cuộc khủng hoảng sâu sắc nhất trong vòng 75 năm tồn tại. Mặc dù Tổng thống Donald Trump phát đi thông điệp hòa giải trên mạng xã hội, giới phân tích cho rằng khả năng Mỹ rút giảm viện trợ cho Ukraine là hoàn toàn thực tế, đặc biệt khi đến nay, ông vẫn chưa phê duyệt bất kỳ gói hỗ trợ quân sự mới nào cho Kiev.

Một trong những nội dung trọng tâm tại hội nghị thượng đỉnh NATO lần này là vấn đề tăng chi tiêu quốc phòng. Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã kêu gọi nâng mức chi tiêu quốc phòng từ 2% lên 5% GDP, một bước đi được ví như “cuộc chiến sản xuất mới” để đối phó với những thách thức an ninh ngày càng phức tạp. Tuy nhiên, tiến trình không diễn ra suôn sẻ. Để đạt được đồng thuận, một thỏa hiệp đã được thống nhất: trong mức 5% GDP mới, 3,5% sẽ dành trực tiếp cho quân sự, còn 1,5% đầu tư vào hạ tầng quốc phòng, như cầu đường, hậu cần chiến lược.

Theo chuyên gia Artem Sokolov từ Viện Quan hệ quốc tế Moscow (MGIMO), việc tăng mạnh chi tiêu quốc phòng sẽ buộc nhiều nước phải cắt giảm ngân sách xã hội. Điều này đã được ghi nhận tại Đức và có thể lan rộng trong khối.

Hiện tại, chỉ khoảng hai phần ba thành viên NATO đạt được mục tiêu 2% GDP cho quốc phòng, mức tối thiểu được đặt ra tại hội nghị thượng đỉnh Wales năm 2014. Việc nâng trần lên 5% là một bước ngoặt lớn, nhưng cũng là phép thử cho sự gắn kết và năng lực tài chính thực sự của liên minh. Theo Izvestia, xung đột bất ngờ giữa Iran và Israel, tình hình bất ổn ở Trung Đông cũng bộc lộ những mâu thuẫn nội khối. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố đạt được thỏa thuận ngừng bắn giữa Iran và Israel, song tính bền vững vẫn chưa rõ.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Bogdan Bezpalko, Ủy viên Hội đồng Quan hệ liên sắc tộc trực thuộc Tổng thống Nga, đây chỉ là “điểm dừng chiến lược”; trọng tâm dài hạn của Mỹ vẫn là cạnh tranh với Nga và Trung Quốc. Khủng hoảng cũng phơi bày mâu thuẫn trong nội bộ NATO. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron công khai chỉ trích các cuộc tấn công của Mỹ và Israel vào Iran là “thiếu cơ sở pháp lý”, cho thấy sự thiếu đồng thuận trong cách tiếp cận các vấn đề toàn cầu, yếu tố ngày càng thách thức tính thống nhất của liên minh.

HÙNG LÂM