Trung Quốc lần đầu tiên vượt Mỹ về số lượng các chuyên gia khoa học và công nghệ cấp cao, qua đó đánh dấu cột mốc đáng chú ý trong cuộc cạnh tranh giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới, thể hiện sự chuyển dịch cán cân trong lĩnh vực khoa học toàn cầu.

Ngày 17-1, SCMP dẫn báo cáo mới nhất từ công ty dữ liệu Dongbi Data có trụ sở tại Thâm Quyến (Trung Quốc) cho biết, trong khi số lượng các nhà khoa học hàng đầu ở Mỹ đang giảm, số lượng này ở Trung Quốc lại tăng lên, dựa trên phân tích dữ liệu từ năm 2020 đến 2024. Cụ thể, các nhà khoa học hàng đầu thế giới tại Mỹ giảm từ 36.599 năm 2020 xuống còn 31.781 năm 2024. Cũng trong thời gian đó, thị phần của Mỹ trong nhóm nhân tài toàn cầu giảm từ gần 33% xuống còn 27%. Trong khi đó, con số này ở Trung Quốc tăng từ 18.805 năm 2020 lên 32.511 năm 2024, với thị phần toàn cầu tăng từ 17% lên 28%.

Nhận định tình hình thay đổi cán cân về tiềm lực khoa học này, SCMP dẫn lời ông Wu Dengsheng, người sáng lập Dongbi Data và là giáo sư tại khoa quản lý của Đại học Thâm Quyến, cho rằng: “Trong 5 năm qua, bối cảnh toàn cầu về nhân tài khoa học và công nghệ trình độ cao trải qua những biến đổi sâu sắc. Trung Quốc và Mỹ liên tục thống trị, nhưng với xu hướng hoàn toàn trái ngược nhau”. 

Giới quan sát lý giải rằng, sự bứt phá về khoa học, công nghệ của Trung Quốc có thể không phải là hiện tượng mang tính nhất thời mà dựa trên thực tế Chính phủ Trung Quốc luôn đặt ưu tiên cao về xây dựng năng lực nghiên cứu nội địa, thông qua chính sách hỗ trợ tài chính và phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại với  chiến lược đầu tư quy mô lớn. Trái lại, tại Mỹ, sự giảm tốc của Mỹ có thể liên quan đến nhiều yếu tố, gồm việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu, cạnh tranh quốc tế gay gắt, và các chính sách hạn chế nhập cư, khiến việc thu hút nhân tài toàn cầu trở nên gặp khó.

Nhóm nghiên cứu đứng sau báo cáo nói trên đã thu thập mẫu từ hơn 40.000 bài báo quan trọng được trích dẫn nhiều, xuất bản từ năm 2020 đến năm 2024 trên 129 tạp chí học thuật quốc tế hàng đầu trong nhiều lĩnh vực, sau đó trích xuất thông tin về tác giả và đối chiếu dữ liệu. Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, tổ chức khoa học lớn nhất thế giới với hơn 100 học viện toàn quốc, đứng đầu danh sách với 3.615 nhà khoa học hàng đầu, vượt xa Đại học Harvard (Mỹ) chỉ với 1.683 và Đại học Stanford (Mỹ) với 1.208.

Những phát hiện của báo cáo, cùng với các phân tích tương tự khác, chỉ ra sự biến đổi về tiềm lực khoa học giữa hai nước những năm gần đây.

Theo báo cáo năm 2023 của Viện Thông tin Khoa học và Kỹ thuật Trung Quốc, nước này đóng góp gần 1/3 số bài báo học thuật trên các tạp chí quốc tế có ảnh hưởng nhất năm 2022. Ngoài ra, trong số mới nhất của Nature, một trong những tạp chí khoa học lâu đời và uy tín nhất ở phương Tây, gần một nửa nghiên cứu có sự góp mặt của giới nghiên cứu Trung Quốc.

Tháng 10-2024, Viện Thông tin Khoa học và Công nghệ Hàn Quốc cho biết, thành tựu học thuật của Trung Quốc vượt trội về mặt số lượng so với Mỹ và châu Âu, với mức độ định tính cũng tăng lên. Sự bứt phá về khoa học của Trung Quốc không phụ thuộc vào nghiên cứu hợp tác với các quốc gia khác, bao gồm cả Mỹ. Năm 2024 cũng chứng kiến nhiều nhà khoa học hàng đầu trong nhiều lĩnh vực đã rời Mỹ và châu Âu để “đầu quân” cho các trường, viện nghiên cứu ở Trung Quốc, làm dấy lên lo ngại về tình trạng “chảy máu chất xám” tại Mỹ và châu Âu.

Những dữ kiện nói trên càng củng cố thực tế Trung Quốc đang nổi lên một trung tâm nghiên cứu và đổi mới sáng tạo hàng đầu thế giới. Sự cạnh tranh Mỹ – Trung cũng mở ra cơ hội và thách thức mới trong cuộc đua phát triển tri thức và công nghệ toàn cầu, thúc đẩy nghiên cứu, phát triển khoa học, mang lại lợi ích cho cộng đồng toàn cầu.

THƯ LÊ