Trong bối cảnh thế giới đang bước vào quỹ đạo chuyển mình mạnh mẽ với sự phát triển vượt bậc của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI), các thiết chế văn hóa cũng như bảo tàng, di tích không nằm ngoài guồng quay đổi mới đó. Từ những không gian trưng bày truyền thống, bảo tàng ngày nay đang dần hình thành những trung tâm sáng tạo, đổi mới và học tập suốt đời, nơi công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là cầu nối để kết nối quá khứ với hiện tại và hướng tới tương lai.

Bảo tàng Đà Nẵng ứng dụng robot Lumi để phục vụ khách tham quan. Ảnh: ĐOÀN HẠO LƯƠNG

Yêu cầu đổi mới trong kỷ nguyên số

Trước xu thế phát triển mạnh mẽ của công nghệ, các bảo tàng, di tích trên địa bàn thành phố Đà Nẵng bắt đầu chú trọng ứng dụng công nghệ trong hoạt động chuyên môn, như số hóa hiện vật, thuyết minh tự động đa ngôn ngữ, triển lãm online, giờ học trực tuyến… Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ hiện vẫn còn rời rạc, chưa kết nối đồng bộ, chưa theo kịp với xu hướng toàn cầu. Đặc biệt năm nay, ngày Quốc tế Bảo tàng (18-5) có chủ đề “Tương lai của bảo tàng trong các cộng đồng đang thay đổi nhanh chóng”, thông điệp này phản ánh sự chuyển động không ngừng của đời sống xã hội và yêu cầu đổi mới của bảo tàng với vai trò là thiết chế văn hóa – giáo dục trong kỷ nguyên số.

Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng, cho biết nhằm chia sẻ, trao đổi trong công tác ứng dụng công nghệ hiện nay giữa các bảo tàng, nhà trưng bày, khu di tích, Bảo tàng Đà Nẵng phối hợp với Công ty CP trí tuệ nhân tạo Việt Nam – AIAIVN đã tổ chức tọa đàm “Bảo tàng trong kỷ nguyên AI” giới thiệu về ứng dụng hệ thống công nghệ nâng cao trải nghiệm tham quan góp phần đa dạng và cá nhân hóa trải nghiệm của khách; xây dựng hệ sinh thái bảo tàng số bền vững kết nối dữ liệu AI vào công tác bảo tồn.

Qua đó giúp những người làm công tác quản lý văn hóa, công tác bảo tàng di sản và du lịch trên địa bàn thành phố nhìn rõ cơ hội và thách thức trong quá trình chuyển đổi số. Từ đó xây dựng mục tiêu để cùng nhau nỗ lực tạo nên tương lai của bảo tàng trong kỷ nguyên số, nơi truyền thống và công nghệ cùng song hành phát triển.

Trong thời gian qua, để thực hiện tốt công tác quản lý di sản trên địa bàn thành phố, Bảo tàng Đà Nẵng nhanh chóng triển khai đề án xây dựng bản đồ di sản Đà Nẵng và cập nhật 2D, 3D tất cả các di sản, di tích danh thắng trên địa bàn để phục vụ du khách. Đây là dữ liệu số để bảo tàng cập nhật toàn bộ những thay đổi về thực trạng của các di tích trên địa bàn và có cơ sở dữ liệu đưa ra giải pháp bảo tồn, tu bổ một cách nguyên bản.

Đặc biệt, mỗi hiện vật sẽ được gắn chip điện tử. Hiện Bảo tàng Đà Nẵng đang phối hợp AIAIVN thực nghiệm các công nghệ ứng dụng như robot Lumi, ứng dụng tra cứu thông tin và triển khai thử nghiệm ứng dụng thuyết minh đa ngôn ngữ gồm tiếng Anh, Trung, Pháp, Hàn, Nhật, Nga. Việc chuyển đổi số không chỉ là cách bắt kịp xu thế mà còn là cơ hội lan tỏa di sản đến nhiều đối tượng công chúng hơn, đặc biệt là thế hệ trẻ. Sự sống động của không gian trưng bày số đã góp phần đưa di sản đến gần hơn với đời sống hiện đại.

Sẵn sàng thích ứng với xu hướng toàn cầu

Để hòa nhập xu hướng chuyển đổi số toàn cầu hiện nay, đồng thời cải thiện, nâng cao chất lượng phục vụ công chúng, tăng trải nghiệm cho khách tham quan trong và ngoài nước, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng ra mắt không gian triển lãm trực tuyến “DNFam Online Gallery”. Với giao diện bắt mắt, ấn tượng và nhanh chóng, không gian trưng bày đã đáp ứng phần nào nhu cầu tham quan, thưởng lãm đối với công chúng muốn tìm hiểu và tham quan bảo tàng từ xa. Bên cạnh đó, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng sẵn sàng phối hợp với các tổ chức, cá nhân, các họa sĩ tổ chức triển lãm nghệ thuật trên không gian triển lãm trực tuyến này.

Bà Trần Thị Anh Thư, Giám đốc Bảo tàng Quân khu 5, cho biết hiện Bảo tàng Quân khu 5 có hai bảo tàng bên trong là Bảo tàng Hồ Chí Minh – chi nhánh Quân khu 5 và Bảo tàng khu 5. Bảo tàng Quân khu 5 đang thực hiện xây dựng đề án xây dựng bảo tàng mới và sẽ triển khai vào năm 2026. Vì vậy, bảo tàng hy vọng trong thời gian tới sẽ phối hợp AIAIVN để nghiên cứu ứng dụng công nghệ vào bảo tàng để phục vụ công chúng tốt hơn.

Để xây dựng hệ sinh thái bảo tàng số bền vững kết nối dữ liệu AI vào công tác bảo tồn, bà Nguyễn Thị Mỹ Hương, đồng sáng lập và giám đốc tăng trưởng (CGO) Công ty CP trí tuệ nhân tạo Việt Nam – AIAIVN, cho rằng hành trình chuyển đổi số là một câu chuyện dài. Để bắt đầu thực hiện cần nhìn vào 3 trụ cột của hệ sinh thái bảo tàng, đó là làm sao để tăng sự trải nghiệm của khách tham quan; tính giáo dục và việc đưa bảo tàng đến với du khách.

Tuy nhiên, khi bàn đến phân tích hành vi du khách, hiện chúng ta chưa hiểu hết người khách của mình; chưa có dữ liệu đo lường khách đến tham quan vào giờ nào, mong muốn, quan tâm của khách là gì, họ thích xem hiện vật nào và thích dừng ở đâu lâu hơn… Bà Hương đề nghị, song song với số hóa tất cả các hiện vật và điểm đến thì các bảo tàng cần xây dựng hệ thống công nghệ để vài năm nữa có thể hiểu được nhu cầu của khách nhằm có những gợi ý mang tính cá nhân hóa. Bên cạnh đó, các bảo tàng cũng cần có giải pháp tối ưu hóa việc bán vé, tăng cường dịch vụ và tối ưu hóa dòng khách tham quan.

Có thể thấy, trong làn sóng chuyển đổi số và thực tiễn tiếp cận di sản hiện nay, người tham quan có thể “chạm vào lịch sử” bằng công nghệ tương tác. Vì vậy, bảo tàng không thể tiếp tục là thiết chế văn hóa “đứng yên” trong một thế giới đang chuyển động mạnh mẽ bởi công nghệ và yêu cầu trải nghiệm ngày càng cao của công chúng. Chuyển đổi số, công nghệ số và xu hướng cá nhân hóa trải nghiệm đang tiếp tục làm thay đổi căn bản cách thức bảo tàng hoạt động, tiếp cận công chúng và tổ chức nội dung trưng bày.

Theo ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, hiện Bảo tàng Đà Nẵng đang phối hợp với AIAIVN triển khai thực hiện đề án Bảo tàng thông minh. Trước hết, bảo tàng sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu nền tảng dữ liệu số để lập nền móng triển khai đồng loạt bảo tàng thông minh tại Bảo tàng Đà Nẵng. Sau đó sẽ đề xuất thành phố tiếp tục đầu tư chuyển đổi cơ sở dữ liệu tương tự vào trong các bảo tàng trên thành phố như Bảo tàng Điêu khắc Chăm, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, Bảo tàng Quân khu 5, Nhà trưng bày Hoàng Sa.

“Sau này, các đơn vị lữ hành du lịch có khách đoàn đến tham quan Bảo tàng Đà Nẵng cũng như các bảo tàng khác trên địa bàn thành phố sẽ yên tâm khi chúng tôi đã xây dựng xong các phần mềm, các phương tiện đa ngôn ngữ cho du khách, hướng dẫn viên không cần biết nhiều ngôn ngữ mà chỉ cần một hướng dẫn viên tiếng Việt. Chúng tôi sẽ cung cấp các thiết bị đa ngôn ngữ từ 10 đến 50 thứ tiếng để đáp ứng nhu cầu trải nghiệm tham quan của du khách quốc tế”, ông Thiện chia sẻ.

ĐOÀN HẠO LƯƠNG